Enerjide alternatif kaynak: Çöp!

Metan gazından sonra çöplerin yakılması ile de elektrik üretimi dönemi başladı. Türkiye'de hedef, elektriğin en az yüzde 3'ü çöpten çıkarmak. DOSAB'a santralına kömür yerine çöp kullanımı öneriliyor

Ev ve iş yerlerinden çıkan çöpler, bir an önce uzaklaşıp kurtulmak istediğimiz sevimsiz şeyler değil artık. Kağıt, cam, metal, plastik gibi geri dönüşebilir atıkların ayrıştırılması ile dikkat çekmeye başlayan çöp artık bir enerji kaynağı. Üstelik hem ithal değil, dışarıya dolar ödemiyorsunuz; hem bedava, üstelik de yaşamın doğal bir parçası olduğu için adeta “sonsuz”, yenilenebilir bir kaynak. Adı da uzun süredir “çöp” değil, “katı atık”. Belediyeler artık “çöp toplamıyor”, “katı atık yönetiyor”!

“Atıklardan” her yıl toplanan cam, plastik, metal vs. geri dönüşebilir maddeler, on milyonlarca liralık bir sektörü yarattı. Ancak bu alandan çıkan en değerli şey, enerji. Bu da yeni bir konu değil. İstanbul ve Ankara'da yıllar önce yaşanan büyük çöp patlamaları sanki hükumetlerin dikkatini çöplüklere çevirdi. Madem büyük patlamalara yol açan bir enerji açığa çıkarıyorsa, bu kaynak kontrol altına alınabilir, enerjiye, elektriğe çevrilebilirdi.

ÇÖPTEN ELEKTRİK ÜRETME YOLLARI

Evsel ve sanayi atıklarından elektrik üretmekte üç temel model var.

1. İlk yöntem, çöp toplama alanlarında biriken metan gazlarını borularla toplayıp brülörlerle yakarak, bundan elektrik üretimi. Metan gazı yanıcı bir gaz. 1998 yılında Demirtaş çöplüğünde elektrik üretmeye başlayan Aksa Jeneratörlerinde kullanılan gaz işte bu metan gazıydı ve Demirtaş'daki elektrik tesisi bu alanda Türkiye'deki öncülerden birisi oldu. Demirtaş çöplüğünde 1,5 milyon dolara kurulan santral yaklaşık 10 bin konutun elektrik ihtiyacını karşılayacak şekilde çalıştı. Büyükşehir Belediyesi hem kenti kötü kokulardan kurtardı, hem de elektrik üretiminden yüzde 6 gelir elde etti.

Ardından Bursa Büyükşehir Belediyesi Hamitler Katı Atık Depolama Alanı'nda, daha büyük bir santralın kurulmasına önayak oldu. ITC-K Enerji Üretim AŞ-AKDAŞ Döküm AŞ ortak girişimi tarafından yapılan elektrik santralı da Demirtaş gibi metan gazını yakarak eletrik elde ediyor.

2. 2000'li yılların başından itibaren çöpler ayrıştırılarak, yakılabilir olanlar bir araya getirilip yakılmaya başlandı. Yakma teknolojinde atıklar doğrudan fırınlara atılıp yakılıyor ve burada oluşacak yüksek kolorifik değer elektrik üretiminde kullanılıyor. Çöpün ateşiyle ısıtılan su ve oluşan buharın basıncı ile çalışan jeneratörler elektrik üretiyor. Bu sistemde elektik üretiminin ITC firması tarafından Ankara ve İstanbul'da gerçekleştirildiği belirtiliyor. Yakma yönteminde geride sadece kül kalıyor. Katı atık depolama ihtiyacı da yüzde 90 ortadan kalkıyor, atık sahalarının ömrü en az 10 kat uzuyor.

3. En yeni teknoloji ve ideal sistem çöpün her şeyinden yararlanma, “sıfır çöp”ün yolunu açıyor. Önce çöplerin içindeki geri dönüşebilen atıkların ayrıştırılıyor, yakılıp elektrik üretiliyor. Meyve-sebze, yemek atıkları vs. organik maddeler makinelerden geçirilip parçalanarak katı atık depolama sahasında depolanıyor, üzeri kapatılıyor, çürümeye, kompostlaşmaya bırakılıyor. Bakteriyel aktivite altında çürümüş atıklar metan ve karbondioksit üretiyor. Oluşan metan gazı elektrik üretiminde kullanılırken, organik atıklar da kompost gübre olarak tarımda kullanılıyor. Bu yöntemde çöpler tamamen ortadan kalkmış oluyor.

Büyükşehir Belediyesi eski başkanlarımızdan ve yazarımız Erdem Saker, Avrupa'nın pek çok bölgesinde katı atıktan elektrik üretiminin başarıyla uygulandığını, elektrik ihtiyacının tamamının bu yöntemle sağlayan kasabalar olduğunu belirtiyor.

DOSAB'A KATI ATIK ÖNERİSİ!

Erdem Saker, DOSAB'ın yakıt olarak kömür yerine Hamitler'deki katı atıkları kullanmasının hem Bursa hem de kendileri için daha yararlı olacağını düşünüyor ve bunu köşesinde yazdı. Saker yazısında şu ifadeleri kullandı:

“Büyükşehir Belediyesi ile elektrik enerjisi ve buhar gereksinimi olan DOSAB Yönetimi, bir araya gelin... Önce İsveç'te başarı ile işleyen bu sistemi yerinde inceleyin, ki çok yararlı olur, onların uzman desteğini alın ve de sonuçta, en hassas çevrecilerin dahi hiç itiraz etmeyeceği, edemeyeceği bu uygulamayı Bursa'ya getirin. Evet, hiç itiraz edilemeyecektir, kent içinde kamyonlarla toplanan çöplerin sadece döküm noktası değişecek, mevcut gömü sisteminin ürettiği etkin çevre zararlısı metan gazı üretilmeyecek ve de santralın bacalarından, adeta sıfır çevre zararlısı gaz çıkacak…. Evet, hiç kimse itiraz etmeyecek, edemeyecek, zira enerji üretilirken çevreye sıfır zarar olacak, ama taraflar kâr edecek, Büyükşehir Belediyesi'nin çöp imha maliyetleri çok aşağılara düşecek, bütçeden harcanan miktar azalacak. DOSAB'ın enerji ve buhar üretim maliyetleri, düşünülen kömür santralını besleyecek kömürün uzak mesafeden nakil maliyeti sıfırlanarak, dibe vuracak ve de kendi üretimlerindeki kârları yükselecek…. Büyükşehir Belediye Başkanımız Sayın Recep Altepe ve DOSAB Yönetim Kurulumuz, haydi el ele verin, hem Bursa kazansın, hem sanayicilerimiz….”

DEMİRTAŞ ELEKTRİK ÜRETİM TESİSİ

Demirtaş çöp sahasında 25 yılda 2 milyon ton çöp, 16 dönüm alanda toplandı. Dikey ve yatay gaz toplama borularının yer aldığı projede 850 NmVh biogaz oluştu. Biogaza ait alt ısıl değer 4 kWh/Nm3 olarak hesaplandı. Bu değer normal doğal gazın yüzde 45'i olarak kabul ediliyor. Elde edilen gazın gaz motorlu elektrik jeneratörlerde yakılması sonucunda 1359 kW net elektrik üretildi. Tesisin yıllık enerji üretimi 11.500.000 kWh oldu. Enterkonnekte şebekeye BEDAŞ (Bursa Elektrik Dağıtım A.Ş.) üzerinden bağlandı. Aksa Enerji Üretim A.Ş. bu hizmetleri için BEDAŞ ve TEDAŞ'a yüzde 3 iletim bedeli ödedi. Üretilen enerjinin tamamı Bursa Ekmek Fabrikası'nda ve Aksa Grubu'nda yer alan şirketlerde kullanıldı.

Normalda çöplükte oluşan gazın yüzde 35-55'i metan, yüzde 30-44 ün karbondioksit. Bursa'da sık sık büyük yangın ve hava kirliği ile anılan Demirtaş Çöplüğü'nde elektrik üretimi Erdem Saker döneminde başlamıştı. 50 metangazı tahliye bacası ile çöplükte oluşan gaz topanıp her birisi 350 kilowatt 5 jeneratöre aktarılmıştı. Atıkların metan gazı üretimi durunca santralın ömrü de tamamlandı.

HAMİTLER'DE YENİ TESİS

Hamitler'deki çöp depolama alanında İTC firması tarafından kurulan elektrik tesisi 2012'de üretime başladı. Günlük 9 bin kw elektrik üreten Hamitler tesisi Bursa Büyükşehir Belediyesi'nin bir projesi olarak gerçekleştirildi. Başkan Recep Altepe, yaklaşık 10 milyon lira yatırımla kurulan ve 48 bin konutun elektrik ihtiyacını karşılayabilen tesisin Yap İşlet Devret modeli ile 29 yıllığına yapıldığını açıklamıştı. Altepe'nin verdiği bilgiye göre, İTC firması cironun yaklaşık yüzde 41'ini Büyükşehir Belediyesi'ne ödüyor. Tesisten, son üç yılda Büyükşehir'in yüzde 41'lik payına denk düşen 31 milyon 84 bin lira gelir elde edildiği duyuruldu.

Hamitler Çöplüğü, Demirtaş gibi “vahşi depolama” ile rastgele kamyonlarla çöpün üst üste yığılması şeklinde oluşmadı. Milyonlarca dolar yatırımla, alanın zemini su geçirmez malzemelerle kaplandı. Alana döşenen 10 kilometre boru ile toplanan gazla 7 jeneratörde elektrik üretiliyor. “Katı Atık Depolama Alanı”nın, 10 yıla kadar Bursa'nın çöp depolama ihtiyacını karşılayacağı hesabı yapılıyor.

“ÇÖPLÜK” TARİHE KARIŞABİLİR...

Bu da 10 yıl sonrası için Bursa'nın yeni bir çöp depolama alanı ihtiyacı demek. Oysa katı atıkların yakılarak elektrik üretimine geçilme başarılırsa yeni bir çöplük ihtiyacı belki de hiç olmayacak. Zira atık yakılıp köle dönüştüğünde her 100 ton çöp 10 tondan daha az küle dönüşüyor.

İTÜ'den Prof. Dr. Mete Şen ve arkadaşlarının Trabzon ve Rize'de yaptıkları araştırmaya göre, evsel atıkların yüzde 43'ü organik maddeler, yüzde 10'ü külden oluşuyor. Bursa'da doğalgaz kullanıldığından kül oranının daha düşük olacağı, böylece atıkların az yarısının organik maddelerden oluştuğu, bunun da her yıl binlerce ton kompost gübre anlamına geldiği, tarıma büyük destek olacağı düşünülüyor.

EN BAŞARILI ÜLKE ALMANYA

2013'te dünyada atıklardan enerji üreten sektörün büyüklüğü yaklaşık 8 milyar dolar olarak hesaplandı. 2022'de en az 29.2 milyar dolara ulaşması bekleniyor. Navigant Research'ün verilerine göre çöpten enerji üreten tesis sayısı yaklaşık 40 ülkede 800'ü aşmış durumda. Avrupa'daki tesis sayısı 455'i bulurken, Asya-Pasifik'te 301, Kuzey Amerika'da 92 tesis var.

Çöpten elektrik üretmede en başarılı ülke Almanya. Verilere göre, Almanya'nın bu alanda sıkı bir mevzuatı var. Bu tesisler temiz bir çevrenin vazgeçilmez koşulu olarak görülüyor, önemseniyor. Yılda 18 Milyon ton "atıktan enerji" kapasitesi ile Arupada lider konumunda olan Federal Almanya'da tüm bacalı sanayi dalları içerisinde baca emisyonu en temiz olan tesislerin atıktan enerji üretenler olduğu ifade ediliyor.

Almanya, artık atık ithal etme noktasında. Çevre Bakanlığı'nın verilerine göre 2007 yılında 6,2 milyon ton atık ithal edilmiş. Örneğin Aşağı Saksonya'daki Emlichheim'de Atıktan Enerji tesisleri, atıklarının büyük kısmını diğer Avrupa ülkelerinden ithal ediyor.

'ELEKTRİĞİN YÜZDE 3'ÜNÜ ÜRETEBİLİRİZ'

Hamitler Çöplüğü alanında da elektrik üretim tesisi de olan ITC Katı Atık Yönetim Şirketi yöneticisi Ali Kantur, Türkiye'de çöpten üretilen elektrik miktarının artırılabileceğini ve ülkede kullanılan elektriğin yüzde 3'ünün evsel katı atıklardan karşılanabileceğini belirtti.

A.A.'nın haberine göre, evsel katı atıklardan elektrik elde edilmesi sürecini değerlendiren Kantur, Ankara'daki katı atık bertaraf tesislerinin, çöp sahalarını düzenleyerek patlamaları engellediğini ve çöpün içindeki gazı çıkararak elektrik ürettiğini ifade etti.

Kendi teknolojilerini üretmek için çok çalıştıklarını ifade eden Kantur, "Sürekli araştırarak, fuarlara katılarak, mevcut teknolojileri ve ülkenin çöpünün özelliklerini anlayarak kendi teknolojilerimizi geliştirmek zorunda kaldık. Katı atığı sıfıra yakın zararlı malzeme olacak şekilde bu noktaya getirebilecek teknolojiler geliştirdik" dedi.

Mamak Katı Atık Tesisi'ne ortalama günde 1500-2000 ton çöp geldiğini hatırlatan Kantur, "Ankara’nın çöpünü düzenli hale getirebildik. Ankara'nın toplam kullandığı enerjinin neredeyse yüzde 3’ünü üretiyoruz. Tesislerimiz tamamlandığında bu rakam yüzde 6-7 olabilir. Türkiye'de kullanılan toplam elektriğin yüzde 3’ünü çöpten elde edebiliriz" diye konuştu.

'2020'de ANKARA YÜZDE 100 BERTARAFA ULAŞIR'

Yakma yönteminde havadaki karbondioksit salınımını 20 kat azalttıklarını söyleyen Kantur, şunları kaydetti:

"Ankara'nın evsel katı atığının bertaraf edilmesinde yüzde 60-70 gibi büyük çoğunluğa ulaştık. 2020'de Ankara yüzde yüz bertarafa ulaşır. Antalya ve Adana’da da aynı şeyi yapabiliriz. Eskişehir’de ilk etapta ayrıştırma ve fermantasyonla başlayacağız. İleride oluşacak ihalelerle nihai noktaya ulaşılabilir. Konya, Bursa, Aksaray, Çarşamba, Elazığ gibi şehirlerde ise sadece eski katı atık sahalarından gaz çıkarıyoruz. Türkiye'de şu an 9 noktadayız ve tüm ülkeye hizmet vermeye hazırız."