Turizmi işin duayeni ile konuştuk (2)

‘Batılılaştık mı? 

Hayır, Araplaştık!’

 

B

ursa’da turizmin durumunu sürpriz bir isim olarak, turizm rehberlerinin duayeni  Ersen Yelkenkaya ile konuşmaya devam ediyoruz.

Bitinya’dan itibaren değişik kavimlere ait yaklaşık  2 bin 500 yıllık tarihi geçmişi bilinen ve zengin tarihi mirasa sahip Bursa’yı yabancı turistlere anlatmak oldukça zevkli bir şey olmalı. Görünen o ki Yelkenkaya tarihi eserlerle ilgili hayli araştırma yapmış, hepsinin çoğu zaman farkında olmadığımız, bilmediğimiz yönlerini zevkle anlatıyor. Ancak anlattıklarından yıldan yıla bu heyecanın azaldığı, “restorasyon” süreçlerinde yapılan yanlışlar nedeniyle pek çok şeyin tahrip olması yüzünden neredeyse “anlatacak birşey kalmadığı” kaygısı yaşadığını hissettim. Örneğin bir dönem göğsümüzü gere gere “Yeşil Bursa” dedikten sonra, şimdi kente Uludağ’ın eteklerinden aşağıdaki beton yığınıyla kaplı ovaya bakıp “Nerede bu Yeşil Bursa” diye kendi kendimize sormamız gibi…

Turizmci gözüyle Bursa’daki değişimi konuşmaya devam ediyoruz.

TEK DÜZE CADDELER, YOK OLAN MÜZELER…

-          Bursa’da özellikle son 20-30 senedir çok sayıda tarihi eser restore edildi. Kapalıçarşı ve hanlar bölgesine yoğunlaşıldı. Kent merkezinde, ana caddelerde ‘cephe giydirmeleri’  yapıldı, caddeleri daha güzel göstereceği hesaplandı. Bunların olumlu katkısı oldu mu turizme?

 -          Kapalı Çarşı’yı restore ettik. Nasıl yaptık? Bakırcılar Çarşısı’ndan sonrasını tamamen birbirinin aynısı, yazısı, vitriniyle vs. monoton bir şekle çevirdik. Oysa bir şehrin çarşısı o şehrin folklorik değeridir. Yurt dışından, başka şehirlerden gelen kişiler oradaki, kimisi mavi, kimisi yeşil,  vitrininde değişik şeyleri olan o karmaşanın içinde güzelliği görüp fotoğrafını çekerlerdi. Şimdi bulamıyorlar onu. Bir kapıdan giriyorsun, öbür kapıya kadar dümdüz, hepsi aynı. Askeri kışlayı geziyoruz sanki.

Askeri kışla derken, Işıklar Askeri Lisesi’nden bahsedeyim. Liseyi gezdiğin zaman kumandanın olduğu bölüm ayrı bir bölümdür. Oraya geldin mi ayrı bir düzen vardır. Orayı da kapadık. Işıklar Askeri Lisesi,  Bursa’nın değerlerinden bir tanesi daha yok oldu.

Bursa’da köşkler vardı. Kaç tanesi ayakta kaldı? Ne yazık ki çok azı kaldı. Ne yaptık? Bazı köşkleri restore ettik. Restorasyon sonunda Sağlık Müzesi, Uçak Müzesi gibi müzeler yaptık. Ama şimdi nerede o müzeler? Kapandı. Şimdi yoklar. Peki, yok olacak bir şeyi niye yaptık?

 

-           Tarihi eserleri onarıp aslına uygun hale getireceğiz, restore edeceğiz derken aslını ortadan kaldırdık galiba… Örneğin Balibey Hanı hakkında hayli haber yazmıştım, sahip çıkılsın, onarılsın diye. Sonra oradaki han tamamen ortadan kaldırılıp yerine meyilli bir arazide kalın taş duvarlı kafeteryalar yapıldı. Ortaya ‘2006 model Balibey Hanı!’ gibi tuhaf bir şey çıktı.

 -          Altıparmak’tan Yahudiliğe doğru gelip Çatalfırın’a dönüp Çakırhamam’a çıkarken solda Şehabettinbey Camisi vardır.  O caminin minaresinde, yapıldığı tarihteki mermer levhalar vardı. Restore edeceğiz dedik. Kapadık, sadece minareyi yıkıp yeniden yaptık.

 

TOPHANEDEKİ CUMHURİYET ANITI NEREDE?

 

Çakırhamam’da Demirtaş Paşa’nın türbesi vardı. O türbede her birisinin üzerinde lokmalar vardı. Her birisine ayetler vardı. Nerde? Yerine demir parmaklıklar geldi… Zafer Plaza’ya gelmeden arada Tuğla’da yapılmış bir cami vardı. Daha dün boyadık, restore ettik, tuğla cami özelliği yok oldu. Daha neler neler…

Bursa Osmanlı’nın baş şehri. Orhangazi ve Osmangazi Tophane’de yatıyor. Oraya gittiğimizde Osmanlı’nın 1326’daki Bursa’yı fethinden itibaren anlatmaya başlarız turistlere. Osmangazi’nin türbesinin tam yanında Cuhmuriyet Anıtı vardı. Orada yatan şehitlerin, Yunan işgalinde geçen 2 yıl 2 ayda… Bursa işgali çok önemlidir. Türkiye’de ilk kez, Bursa işgal edildiği zaman TBMM kürsüsüne örtü örtülmüş ve Bursa kurtulduğu vakit kaldırılmıştır bu örttü?  Peki o anıt şimdi nerede? Tıpkı Bursa Stadyumu, Kapalı salonlar ve iki okulun yok olması gibi hepsinin yerinde yeller esiyor.

 

ANLAYIŞ FARKI…

 

 -          Tarihi eserlere karşı yaklaşımda bir sorun var galiba…

-          Peki Mustafa Kemal Atatürk? Savaştan çıkmışız… En son Bursa’ya niçin geldi? Merinos Fabrikasının açılışı için… Yünlü sanayiyi Atatürk araştırmış, öğrenmiş, bizim yerli koyunların yününün kalın lifli olması nedeniyle dokuma sanayiinde kullanılamayacağını, bunun yerine yünü ince lifli merinos koyunu yetiştirmek gerektiğini belirlemiş, merinos koyunları getirerek, orayı külliye, kompleks, okulu, taşıması, yuvası, tiyatro teşkilatı… kendisi de gelip zeybek oynayarak noktasını koyduğu bir kuruluştu Merinos. Nerede Merinos Fabrikası şimdi?  Nerede o Merinos’ta çalışanların ta gidip de Altınyıldız markası çıkıncaya kadar giydikleri ince yünlü kumaşlar, ceketler, pantolonlar? Öyle bir fabrika bugün çalışıyor olsa da turistlere gezdirseydik, fotoğrafını hayranlıkla çeker, kendi ülkelerinde anlatırlardı.

Bursa-Mudanya arasında bir tren hattı vardı. 1958’de verimli olmadığı için kaldırdık. Peki onu daha geliştirmiş olsak da, bugün Mudanya yolundaki Cumartesi Pazar tıkanıklığını önlemiş olsaydık güzel olmaz mıydı? Kimilerine göre olmazdı, oralara lüks villa yapamayacaklardı….

Tren istasyonlarına bakalım… Merinos, Atatürk Çiftliği vs. tren istasyonları, sırayla gidiyordu.  Bugün kaç tanesi ayakta kaldı? Bir hevesle Merinos İstasyonu’nu kahvaltılık yer yaptık, ama üç gün sonra kapattı. Halbuki siz yurt dışına gittiğinizde, 10 yıl sonra da gitseniz aynı düzenin işlediğini görüyorsunuz. Biz bu kadar mı maymun iştahlıyız?

 

PROFİLDEN MİNARE!

 

Bakın Osmanlı kuruluşundan itibaren herşeyi disipline etmiş, her konuda kaideleri olan bir devlet. Osmanlı camilerine bakarsanız sultanların yaptırdığı camilerin yüksekliği ve şerefe adedi farklıdır. Mesela Süleymaniye’nin 10 şerefesi vardır. Kanuni yaptırmıştır. Neyi gösterir? Kanuni Osmanlı’nın 10. Padişahıdır... Minarenin yüksekliği de sultanlara özgüdür. 2 minarede 3’erden şerefe vardır. Kanuni, İstanbul’un fethinden sonraki 6. Sultandır. Onu simgeler.

Bursa’da Sivaslıoğlu Camisini restore ettiler. İslam dininde minareler ezan okuyanın sesi yayılsın diye en yüksek yere yapılır. Minarenin şerefesi nasıl da aşağıda kalmış… Neden öyle yaptılar?

Minarede şerefelerin altında petek dediğimiz süslemeler olur. Her zaman çok değişiktirler. Şimdi öyle yok.  İzmir yolunda iki tane Arap tarzı minare var. Mudanya kavşağındaki minareye bakın… Profil demirden yapılmış.  Peki biz o kadar mı örf ve adetlerimizden uzağız. Bir Fransıza İngilizce konuşturamazsın. Bilir, ama konuşmaz. Fransızca konuşur.

Çocukluğumuzda milli bayramlarda askerin yürüyüşüne, resmi geçidine gider seyrederdik. Vatan sevgisi oralarda başlardı. İlkokul çocuğu 23 Nisan’da çıkar anne babası da ona el sallardı. Şimdi çocuklarımız 23 Nisan kutlayamıyor ki… Biz hem okurduk, hem resmi geçide katılırdık, hem eğlenir, hem gezer hem de bugünkü çocuklardan daha fazla bilgi sahibi olurduk.

 -          Bursa’nın tarihi ve doğal zenginlikleri turizm açısından bir avantaj. Ama bu avantajın kullanılamadığı, tarihi ve de  doğal zenginliği çarçur ettiğimiz ortada. Peki neler yapılabilir? Karar vericilere neler önerirsiniz?

-          Çok katı kurallar koymak lazım. Milyonlar harcanıyor… Ama sanki milyonlar bu değerleri yok etmek harcanıyor. 1968’lerde Bursa’ya iki tane otomobil fabrikası geldi. Şimdi 17 Organize Sanayi bölgesi oldu. Bursa bu kapasiteyi kaldırabilecek miydi? Peki biz bunları çevreye, Orhangazi dahil, dağıtamaz mıydık? Herkes merkezden çıkıp fabrikaya mı girmek zorunda? Eski Bursa’yı, Tophane ve civarını çember içine alıp eski haliyle korusak, gelen turistlere, ‘İşte eski Bursa, işte buyurun Yeni Bursa’ deseydik, yapamaz mıydık? Restore eden arkadaşlar orijinaline  riayet etselerdi bugün Muradiye Hamamı, Muradiye Medresesi cam vitrinli olmazdı.  

 

‘BİZ  ÖRFÜMÜZDEN BU KADAR MI FİRE VERDİK?”

Ne oldu eski hamamlardaki kurnalar?  Pirinç musluklar? Kime gitti? Niye biz onları restore edip içine bitki, saksı koymak suretiyle yeşilliği koruyamaz mıydık? Bir film koptuktan sonra aynısını yapıştıramazsın. Fransa’da Mont Saint Michel diye bir şato var. Kayaların içinde oyulmuş, med-cezir gördüğün bir şato.  En son yine restore edildi, ama benim 1950’lerde gördüğümle aynı şato. Yol yapıldı, bazı yerleri cilalandı, ama eski hali korundu. Belçika’da Burge var. Hala asırlar öncesinin halini görebilirsin. Bizde hani ayağında poturu ile öküzleri dürten dedelerimiz…

Evet zaman değişiyor ama eskinin defterden silinmemesi lazım. 

Sadaka taşı diye bir şey vardır. Camilerde sağ elin verdiğini sol el vermesin düşüncesinin doğrulandığı, camilerin  sol arkasına konulan bir taş. Muradiye’de, Emirsultan’da var. Biz bırak onu, yaptığımız en ufak iyiliği bütün millet görsün diye uluorta reklamını yapıyor, herkesin gözünün içine sokuyoruz.  Yani biz o kadar mı adetlerimizden, örfümüzden fire verdik. Söyleyince kötü oluyor, ama söylemek zorundayız.

 

‘KORUYAMAMAKLA ÇOK  ŞEY KAYBEDİYORUZ’

      -          Tarihi mekânlar, zenginlikler maalesef halkın gözünde hak ettiği yerde değil. Neredeyse bütün tarihi mekânlar, eserler talan edilmiş. Defineciler kazmadık ye bırakmamış. Özellikle Osmanlı öncesine, gayrimüslimlere ait eserlere sadece içinde altın bulmak ya da yurt dışına kaçırıp satmak gözüyle bakılıyor. Osmanlı dönemine ait eserlere bakış da hayli duygusal! Bu binaları nasıl onarır da işletir, para pazanırız deniyor olmalı… Bursa’da özellikle Recep Altepe zamanında pek çok tarihi eser restore edildi ve bu mekanlar ticari yerler olarak kullanılıyor.

 -          Türkiye, Atatürk’ün dediği gibi büyük bir medeniyet beşiğidir... İznik hazineleri toprağın altındadır.  Medeniyetlerin geçiş noktasıyız ve her geçen bir şeyler düşürmüş. Artı bir de doğal güzellikler… Şelaleler. O kadar güzellikler var ki saymakla bitmiyor. Göbeklitepe, Zeugma…

Avrupa’da bunlar yok. Avrupa’da daha çok başka ülkelerden bir şekilde getirilmiş (Ben bunu örneğin Türkiye’den kaçırılmış olarak  anlıyorum) eserler… mesela Berlin Müzesi’ne gidip görün… Türkiye’yi hayranlıkla izliyorsunuz… Biz mal zengini, kültür zengini olduğumuzdan şımarmışız.. Kıymetini bilmez, har vurur harman savurur… Torunlar şirketleri iflas ettiriyor. Çünkü o disiplini koruyamıyor.  Biz eserlerin çokluğu ve onları koruyamamaktan çok şey kaybediyoruz. Avrupa’da defineci yok mu? Var ama yakalanırsa anası ağlıyor. Bizde daha yeni. ‘Allah aşkına taş duvardan ne olacak’ tabiri… Yeni yeni öğreniyorduk ki şimdi kütle turizmi çıktı… Belediyeler bedava turlar düzenliyor. Kokartlı rehber de yok.

 

‘BATILILAŞTIK MI? HAYIR, ARAPLAŞTIK!’

 Biz Cumalıkızık’ı bir saat anlatırız.  ‘Boşver ya evlerini, çatısının ters balık sırtı olmasını falan, desenlerini, pervazlarının darlığını, bana konağı göster, gözleme nerede’, diyorlar!… Cumalıkızık ilk açıldığında böyle miydi? Girer girmez çığırtkanlar çıkıyor önüne. ‘Geeel geeelll.. Komşuya gitme bana gel…’  Eskiden gelene ‘Buyurun’ denirdi… ‘Komşum da siftah etsin sonra gel’ diyen esnaf nerede kaldı? Ne oldu? Batılılaştık mı? Hayır, Araplaştık!

Yahu oraya giden insan seksen çeşit, şehirden alınmış gıdaları mı yemeye gidiyor? Maalesef insanlar elinden tutunca senin cebindeki paranın hesabını yapıyor.

 -          Bursa’da turizm açısından pek çok olumsuzluk yaşanıyor. Ancak bir yandan da turistik otel inşaatları devam ediyor. Bu insanlar para kazanmasa otel yapmaz. Bunu her şeye rağmen turizmde bir canlılık olarak değerlendirebilir miyiz?

 -          Rekabet piyasası diye bir şey var. Keşke yeni betonarme oteller yapacağımıza eski Çelikpalas gibi yerleri canlandırsaydık... Şimdi Çelik Palas’ın eskisi ile alakası yok. Belli planlarla geliştirilse, bir düzeni olsa hepimiz yararlanacağız. 3-5 kişi yaralansın diye baltalıyoruz.

GÜMTOB Almanya’dan otellerin dışlarını süsleme, yeşillendirme projesi getirdi. Almanya’da bu işi uzun yıllarda yapmışlar. Bizde hemen yapıldı, çok hızlı... Şimdi seninle gezelim hangi otelin önünde yeşillik var, geriye ne kaldı… Al sana bir örnek. Yeşil Bursa’ya ne güzel yakışırdı. Hani Yeşil Bursa?

 -          Bursa turizminde son 20 yılı nasıl değerlendirirsiniz?

 

-          Hele son 20 yıldır her şey para olarak anlaşılır oldu. Turizmi yukarı kaldırmamış şart. Turizm deyince otelcilik anlaşılıyor. Halbuki turizm bir bilimdir. Herkes turizmci olamaz. Gezi de tesis de olsa turizm bir disiplin ister. Gidip yemek yiyip dönüyorsan o turizm değildir. ‘Gidelim arabada göbek atalım, yiyip içelim…’ Kardeşim sen göbek atıp köçek oynatacaksan git evinde yap... Gezilerde bizden istiyorlar, ‘hadi müzik koy eğlenelim’… Ya sen oynamaya mı geldin!  

 

121 GÜNLÜK ULUDAĞ, İÇKİ YASAĞI…

 

-          Bursa turizmden kaydadeğer bir miktarda döviz kazanmıyor galiba.

-           Ya turizmi istemiyoruz ya da para kazanmak istemiyoruz. Uludağ’daki oteller senede 121 gün çalışıyor. 365 günden 121 günü çıkar, yılın geri kalanında ne yapıyor bu oteller? Kapalı, kilitli. Şehir içindeki otellere bakıyorsun fiyatları çok yüksek. Peki yabancı turistleri günübirlik Bursa’ya getireceğimize, Ulucami gibi bir ekseni gezdirip göndereceğimize, Gölyazı, Yıldırım külliyesi gibi yerleri de ekleyerek, ucuz fiyata Uludağ’daki otellerde konaklama yaptırsak ne olur? Yılın büyük bölümü kapalı… O 4 ayı da tam dolu değil…

Destinasyonları genişletmek, şelalelere… Doğa, tarih, kültür, folklor… Yabancı turist bunları önemser ve sade bir yemekle ufak bir şişe bira ister. Garson cevap verir: ‘Alkol yasak’… Adam Bursa’da nerede içecek? Kebapçıda, köftecide yasak… Adam alışmış, yemeğin yanında bir kadeh birasını istiyor. İçtiği  bir bardak, sarhoş olma değil amaç.. Yiyemiyor, içemiyor… Adam bir daha gelir mi?

Gastro turizmi diyoruz. Sultanlar şerbetçiotu yetiştirirmiş. Şerbetçiotu bira yapımında kullanılan bir şey. Demek ki içiyorlarmış. Bizde varsa yoksa alışveriş merkezleri… Bir turistin Korukark’ta, ‘Fransa’da bu kadar lüksü yok’ dediğini hatırlarım… Ayağımıza giyecek donumuz yok, ama AVM’leri peş peşe yaptık. Onun yerine Kapalı Çarşıyı yok ettik. Adam buraya AVM görmeye mi gelecek? 

 

(Son)