2.500 Yılda nerden nereye gelmişiz!

Etnografya müzelerinde Antik Yunan, Mısır dönemi saçlı sakallı çıplak kral, çıplak kraliçe heykellerini  gördüğümde, “Vay be, ne modern krallarmış bunlar. Ta o çağda adam çırçıplak, anadan üryan soyunup sanatçıya poz vermiş. Mahremini orta yerde teşhir etmiş, heykelini yaptırmış!” diye düşünürdüm.

Yıllar sonra fark ettim ki, meğer o zaman insanoğlu zaten çıplakmış!

Ustra mı var da traş olsun! 

Zara, Vakko, Nike vardı da giymedi mi yani koca krallar! 
Şak diye külotu, atleti bilmediğim; göle mal meydanda girdiğimiz çocukluk günlerim geldi aklıma.

Bir de tarih kitaplarından çok çabuk soğumuştum.
Çünkü tarih savaşlar; devletler ve kralların, padişahların maceralarından ibaretti. Göktürk’lerden Osmanlı’ya, çok destan dinlemiş, okumuştum, ama örneğin bin sene önce bu insanlar ne yer ne içer, nasıl yaşarlar, gelenekleri nedir;  bizim tarih kitaplarında bunları öğrenme şansımız yoktur.  

Örneğin, görkemli camiler, kervansaraylar yapılmış, Sinan gibi dev mimarlar yetişmiş. Peki Sinan hiç ev planı yapmamış mı? Hadi yoksul halk parasızlıktan mimara ev yaptıramadı. Saray çevresi dışında kimsenin mi doğru dürüst evi yoktu?  

Sarayda yenilip içilenler hakkında kayıtlar bulunabiliyor, ama sıradan vatandaş ne yer ne içer, geleneği, göreneği, düğünü cenazesi nedir, nasıl olur?

Uzatmayayım,  “Herodot Tarihi” epeydir duyduğum bir kitaptı. Doğrusu, tam aradığım kitapmış.

Düşünsenize, bundan tam 2 bin 500 yıl önce insanların gerçek yaşamlarını gözler önüne seriyor. Örneğin kadın erkek ilişkileri 2 bin 500 yıl önce nasıldı, insanlar nasıl giyinirdi,  elektrik vs. yokken ne yapılırdı?

Herodotos, bizim Bodrum’da (İ.Ö. 490-425) doğmuş; Mısır-Habeşiştan’dan Hint, Pers, Med topraklarına, İskit’lerden Ukrayna’ya, İspanya ve Roma’ya, Libya’ya çok geniş bir alanı gezmiş.

Her bölgeden çok çarpıcı gözlemleri var. İnsan okuduğuna inanmak istemiyor.

Dostlar, benim vardığım sonuç şu:  İnsanlık hızla değişiyor, gelişiyor… Her yeni şey, bir öncesini aşıyor.  “İnsanlık” diye bildiğimiz değerleri yaratan, insanın kendisi… Toplumsal mücadelelerin tarihi, işte toplumların, insanlığın gelişimini sağlayan bu...  

Ve bugünkü “medeni yaşam”, işte “teşekkür ederim” deme, “özür dilerim” deme, günlük 8 saat çalışma, birşey beklerken sıraya girme, hiç olmazsa hukuk önünde eşitlik, adalet, karşılıklı saygı sevgi, hani “medeniyet”:  peşinde koştuğumuz “Çağdaş değerler”, “Batılı yaşam” falan var ya…

İnanın bunların büyük bölümü 20’nci yıl başından bu yana oluşan şeyler…  

Bir bakıma çok yeni, çok taze… Bunların hepsi, beğenmediğimiz Fransız Devrimi, Ekim Devrimi, Çin Devrimi, Atatürk Devrimleri, işte Amerikan iç savaşıyla oluşan Birleşik Devletler vs. vs. sayesinde oluşmuş.  

Yani insanlık en ileri medeniyetini, bana sorarsanız özellikle 2. Dünya Savaşı’ndan sonra yaratmış. Fransızların “30 Altın Yıl –Les Trente Glorieuses” dediği dönem 1946-1976 yani…

Ötesi yok!…  

Herodot Tarihi’nin okuyunca bugün medeni, çağdaş değerlere sahip birer ulus, toplum olarak kabul edilen kabilelerin hepsinin geçmişinde bir barbar dönem görüyorsunuz...  
Hani insanlık avcılık ve toplayıcılıktan, yerleşik hayata, ekip biçmeye, güçlü birilerinin hakimiyetine girerek devlet olmaya, sonra devlet içinde kendi varlığını fark edip vatandaş olmaya doğru evrilmişse; bu zaten insanlığın pek çok karanlığı geride bıraktığını gösteriyor.

Örneğin 2 bin 500 yıl öncesi kadın- erkek ilişkileri inanılır gibi değil… 

Kadınların orta malı gibi kullanımının yaygınlığı, insanların düzenli banyo alışkanlığı olmaması, insan eti yemelerin yaygınlığı, insanların genellikle yer altı, hendek gibi yerlerde yaşamaları, evci hayvanlarla karma karışık haller…
Tek kişiye dayalı yönetimlerde, hükümdarların gözünde insanların vatandaşın sinek kadar değerinin olmaması…

Binlerce yıl insanlar güce tapmış, başlarındaki zorbayı tanrı saymışlar! 

Onun taştan heykelini yapmış, sonra karşısında boyun eğmişler!

Sevgili okurum, Herodot Tarihi yaklaşık 500 sayfa. 

Hani kişi ve yer isimlerinin antik döneme ait olması nedeniyle insan önce yer-kişi bağlantısı kurmakta zorlanıyor.
Kitapta Türklerle ilgili bir şey yok. Demek ki Türkler henüz Orta Asya’daymış!

Ama Lidya’dan, İonya’ya, Pontus’lara Anadolu’dan sıkça söz ediliyor.
Kendir dikkatimi çekti örneğin. 

İnsanlar yüzyıllarca kendirden yapmış elbiselerini.  Çocukluğumda köyde ekilirdi, biçtikten sonra bağlanıp bataklığa konulur, liflerine ayrılınca çıkarır, kurutur, mengenelerde döver iplik yaparlardı. Kendir ipi elbiseye sert gelse de çul, çanta, heybe, urgan vs. yapılırdı. Çok sağlamdı. 

Sonra her nasılsa yasaklanıp gitti, yazık oldu, yok artık.  

Kitapta altını çizdiğim yerleri aşağıda sizlere sunuyorum.  Kitabı okumaya zamanı olmayan dostların kitap hakkında, daha doğrusu farklı kültürlerin geçmişteki fotoğrafı hakkında bilgi sahibi olmasına yardımcı olmak umuduyla…  

Selamlar...

“Lidyalı halk kızlarının hepsi de kocaya varıncaya kadar kendilerini satarlar, çeyizlerini bu zanaatla yaparlar, zaten kocaları bile bu kızları ancak, kızın kendi isteğiyle yanlarında tutabilirler.”

“Lidyalılar kız çocuklarını orospuluğa bırakırlar. Bizim bildiklerimiz içinde ilk olarak altın ve gümüş para basan ve kullanan ve ilk olarak ufak tefek ticaret işlerine girişenler bunlardır.  (s.46)

 (Med’lerden sözediyor) “Yargılarındaki doğruluk dillere destan olmuştu.”  (s.48)

“Davacılar işlerini saraya yazılı olarak gönderiyorlardı, o da istenilen yargıyı verip geri yolluyordu. Davalara böyle bakılıyordu.  Birisinin bir yaramazlık yaptığını öğrenince onu yakalatıp suçuna göre ceza veriyordu ve egemenliği altında bulunan bütün ülkelerde adamları,  gözleri ve kulakları vardı.”  (s.49)

(Mttradates’ten söz ediyor) “Yaşadığı kadının adı Kyno’ydu. Bu isim Yunancada kancık köpek anlamına geliyordu.”  (s.52)

“Kyros(Pers kralı)  bırakıldığı yerde bir köpek tarafından emzirilmiştir.  Kader yolunu çizen hikâyenin aslı budur işte. (s.56)

“(Persler) tanrı heykeli, tapınak, sunak yapmak gibi şeyler bilmezler. Hatta yapanlara deli derler, bu sanırım onların tanrılara Yunanlılar gibi insan biçimi yakıştırmış olmamalarından ileri gelir. Dinleri Zeus’a kurban kesmeyi gerektirir, kurbanları dağ başlarında keserler ve Zeus dedikleri de tanrısal gök kubbedir.

… Sonra kurbanı parçalarlar, etleri pişirirler, yere yumuşak otlar, özellikle yonca serer, etleri yaygının üzerine koyarlar. Yanlarında ayakta duran bir Mag tanrıların soy zincirini anlatan dinsel bir hava okur. Dinsel hava böyledir.”  (s.59)

“Zenginler bütün bir öküz, at, deve ya da eşeği fırında pişirip öyle sunarlar, fakirler küçükbaş hayvanlarla yetinirler.  Eğer bir karar kadeh sesleri içinde verilmişse, ertesi gün ayılınca yeniden ayık kafa ile olur derlerse olur, o karar yürütülür, yoksa vazgeçilir.

… Biriyle karşılaşınca günaydın yerine ağızdan öpüşürler, eğer birisi öbüründen daha aşağı sınıftansa o yanaktan öpülür.  Eğer çok daha aşağı katmandansa bir dizini yere koyup öbürünün karşısında secde eder.

… Bir kimsenin kamuoyundaki değeri, önce savaştaki yiğitliği, sonra da çocuklarının sayısı ile tartılırdı, en çoğuna sahip olan kraldan her yıl ödüller alırdı,  çocuktan kuvvet çıktığına inanırlardı. 5 yaşından 20 yaşına kadar çocuklarına üç şey öğretirlerdi:  ata binmek, ok atmak, doğruyu söylemek. 

… Bir Pers erkek ölüsünün bir yırtıcı kuş ya da bir köpek tarafından parçalanmadan gömülmediğini kesinlikle söyleyemem. Ama Mag’lar için böyleydi. Biliyorum,  zira herkesin gözü önünde yapılır. Persler ayrıca gömmeden önce ölüyü balmumu ile sıvarlardı. 

…Eğer bir kadın yurttaş, bir kölenin çatısı altında yaşıyorsa yasalar çocukları özgür sayarlar, tersine isterse yurdun en önde giden kişisi bile olsa, bir erkek yabancı bir kadınla ya da köle bir kadınla yaşıyorsa çocukları yurttaşlık haklarından yoksun kalırlar. (s.71)

“(duvar yapmak için) yeteri kadar tuğla biriktirdikten sonra bunarı fırınlarda pişirdiler.

.. (kentin duvarlarında) yüz kapı vardı, hepsi de birbirine eşit dikme ve lentolarla tunçtan yapılmıştı.”

... Babil surlarının yapımında kullanılan katran buradan çıkarılmıştı.

...Tanrı geldiği zamanlar büyük rahibe de her gece onunla beraber tapınağa kapanır.  (Babil surları,  s.73)

“Satraplar (eyalet hükümetleri) yalnızca kısraklara aşmak üzere sekizyüz damızlık aygır beslenirdi, kısraklarının sayısı ise on altı bindi. Çünkü bu aygırlardan her birisi yirmi kısrağa aşabiliyordu.  Av köpeği sürüsüne gelince o kadar çok Hint köpeği vardı ki, dört büyük köy hiç geri vergi vermez yalnız bu köpeklerin boğazına bakardı.” 

“.. (Babil’de) sulama sayesinde ekinler büyür, buğday gelişir… sulama insan eli ve sulama borularıyla yapılır.”

“Irmağa inen kayıklar yuvarlaktır ve deriden yapılmışlardır... Söğüt ağaçları kesip gemiler için kaburga çatalı yaparlar, bunun üstünü dıştan deri ile kaplarlar bir tekne çıkar ortaya, eni boyu bir, başı kıçı belirsiz.  Tekneleri böyledir. Giyimlerine gelince ketenden uzun bir gömlek giyerler, üstüne yünden bir tane daha geçirirler. Omuzlarına küçük beyaz bir aba atarlar. Ulusal pabuçları vardır, uzun konçlu ayakkabıya  benzer, uzun saçlarının üzerine sarık sararlar, derilerini kokularla ovarlar. Herbiri elinde sopa taşır.”

... Kocaya varma çağına gelmiş kızları yılda bir toplarlar, hepsi bir arada bir yere götürülürler, erkekler de gelip çevrelerini alırlar, tellal en güzellerinden başlamak üzere, hepsini teker teker kaldırıp satışa koyar, bu iyi bir para ile satıldıktan sonra geri kalanların en alımlısı artırmaya çıkar, bunlar satın alanın karısı olur.  Zenginler Babil’in en güzel kızlarını alır.  Güzelliğe meraklı olmayan halk ise çirkinleri almak için üste para bile alırlar.  Hiç kimsenin kızını kendi istediğine vermeye hakkı yoktur.

… Hastalananları kentin meydanına getirip koyarlardı, çünkü hekim yoktur... Hastaya bir şey söylemeden geçmek yasaktır. Yoluna giderken derdinin ne olduğunu sormak adettir.

... Bir Babilli karısıyla her birleşmeden sonra yanar bir kokunun yanında oturup arınır, öbür yandan karısı da aynı şeyi yapar, seher vakti ikisi de yıkanırlar, zira yıkanmadan hiçbir kaba el süremezler, bu adet Araplarda da vardır.

Babillerin en yüz kızartıcı adetleri de şudur. Her kadın ömründe bir kez Aphrodite tapınağında oturmalı ve kendisini yabancı birisine vermelidir… Duvarlar içine oturan kadın birisi gelip dizleri üzerine, onunla çiftleşmek için para bırakmadıkça oradan ayrılamaz. Kadının para koyan erkeği reddetmesi yasaktır. Yaradılışı güzel olan kızlar hemen döner, çirkin olanların üç dört yıl beklediği bile olurmuş.  (s. 80)

(Massaget’lerden sözediyor) “Kafkaslardaki bu insanlar herkesin gözü önünde çiftleşirlermiş, hayvanlar gibi.

… Massaget’ler Perslerdeki inceliği bilmezler. Bu adamları denemek için sürülerimizden bir çok hayvan öldürelim, yemekler pişirelim, konak yerlerimizde büyük bir şölen yapalım, masrafa bakmadan şarap, yemek ne varsa hepsini dökelim (ancak böyle mutlu olurlar)...

…Sen köle olan, başkalarının boyunduruğu altında yaşayan Persleri özgür insanlar haline getiren, dünyanın efendisi yapan kimsesin. (Pers Kralı Kyros’a hitaben, s.83). 

“Massaget’ler Skyth’ler (İskitler) gibi giyerler. Okla ve kargıyla savaşırlar. Sagaris dedikleri baltayı kullanırlar. Silahlarını yalnız bakır ve altınla yaparlar. Kargı, mızrak uçları, baltalar hep bakırla yapılır. Atlarının göğüs cebeleri de bakırdandır.

… Her erkek bir kadınla evlenir ama ortak yararlanırlar… Bir kadını arzulayan bir Massaget ok torbasını kadının arabasının önüne asar ve hiç çekinmeden onunla kalır. Ömürlerinin yalnız şu suretle son bulmasını dilerler. Birisi iyice ihtiyarladı mı,  yakınları bir araya gelir, sürülerindeki başka bir takım hayvanlarla beraber onu da kurban ederler.

Toprağı ekip biçmezler, sürü hayvanlarıyla ve Arax ırmağının balıklarıyla geçinirler, içtikleri süttür.  Taptıkları tek tanrı güneştir, ona at kurban ederler. (s. 84)

(Mısır’da Nil’in yükselmesi olayı)  ırmak kendiliğinden çıkar yatağından tarlaları basar, sular, sonra çekilip yatağına döner, o zaman herkes çıkıp tarlasına tohum serper, arkasından domuzları salar tarlaya, bunlar toprağı çiğneyerek tohumu toprağa gömerler, artık hasat zamanını beklemekten gayrı yapacak şey kalmaz.”  S.89)

“Nasamonların dilini anlamıyorlardı. Bunları geniş bataklıklarda geçirttikten sonra hepsi de kendileri gibi küçük boylu kara insanların oturdukları bir kente götürdüler. Büyük bir ırmak vardı, içinde timsahlar oynaşıyordu.” (s.95)

“(Mısırlılar) Yükleri erkekler başının üstünde, kadınları omuzlarında taşırlar. Kadınlar ayakta işlerler, erkekler çömelirler işerken. Tabi ihtiyaçlarını evin içinde giderirler, ama yemeklerini dışarıda,  sokakta yerler ve bunu şöyle açıklarlar ki, utandırıcı şeyler  gözden uzak tutuluyor. Utandırıcı olmayanlar ise açıkça yapılıyor.

...Mısırlılar evlerini hayvanlarla paylaşırlar.  Başkaları arpa buğday yer, bunlar dzeia dedikleri bir tahıldan ekmek yaparlar. Bunu ayakla, havanla ve elle  yoğururlar, elleriyle  gübrelerini de tutarlar. Başka yerlerde organları tabiat nasılsa öyle bırakılır. Yalnız mısırlılar sünnet olurlar. Giyim olarak erkekler iki parça, kadınlar tek parça giyerler.

... İçmek için bronz kupalar kullanırlar.. Giyimleri ketendendir. Yeni yıkanmış temiz giyinirler. Bu konuda çok titizdirler.

… Yiyecek olarak, her gün her biri kutsal yemekler pişirilir ve taşınır. Bunlar kasaplık hayvanların etlerinden ve kaz etinden bol bol hazırlanır. Ayrıca bağ şarabı da verilir. Baklaya gelince Mısırlılar bunu hiç dikmez, yemezler, rahipler bunu görmeye bile dayanamaz, temiz bir yiyecek olarak görmezler.

.. Kurbanın başı ayrılır, derisi yüzülür. Kafaya beddua edilip götürülür.  Beddua, bütün Mısır’ın başına gelecek belalar bu başa gelsin, anlamındadır. Mısırlılar bu yüzden ne öküz ne de başka hayvanın  başını ağzına almaz. Kurban şöyle pişirilir. Bütün içi boşaltılır. Gövdeyi has buğday ekmeği, bal, kuru üzüm, incir ve çeşitli kokulu bitlilerle doldurur, bolca yağ sürer ve yakarlar. Parçalar yanarken, orada bulunanlar dövünür. Kendilerini ölesiye dövdükten sonra eti yerler”.  (s.96-97)

“Yunanlılar domuz, öküz ve danadan gayrı hayvanların kurban edilmesini yasaklar.

… Mendesler bütün keçileri, özellikle tekeleri kutsal sayar, teke sürüleri gezdiren keçi çobanlarına özel saygı gösterirler.  Domuza gelince, Mısırlılar bunu temiz olmayan hayvan sayarlar.  Domuza sürtünen kişi hiçbir tapınağa sokulmaz. Domuz çobanlığı yapanlara kimse kız vermez, domuz çobanları yalnızca kendi aralarında evlenirler.  Mısırlılar tanrıya domuz kurban etmez. Selena ve Dionysos’ta domuzlar dolunayda kesilir.  Domuz dolunay dışında kesilip yenmez.”  (s.100)

“(Mısır bayramlarından söz ediyor) … Yolculuk ırmak üstünde yapılır. Kadın ve erkekler türküler çağırırlar. Bazı kadınlar yol üstündeki kadınlara bağırırla, ayaküstü durup, soyunurlar.”  (s.103)

“Kadınlarla kutsal yerlerde birleşmek ya da bir kadının kolları arasından çıktıktan sonra yıkanmadan kutsal bir yere girmek yasaktır. Mısırlı ve Yunanlardan başka herkes kadınlarla kutsa yerlerde de çiftleşirler  ve bir kadının kollarından çıkıp yıkanmadan tapınağa geçebilirler.  Eğer bu iş tanrıların hoşuna gitmemiş olsaydı, hayvanlar da yapmazlardı, diye düşünürler.

…Hayvanlara özel nitelikler atfedilir. Eğer bir evin kedisi doğal bir ölümle ölürse o evde oturanların hepsi kaşlarını kazıtırlar. Eğer ölen köpekse kafa da beraber bütün gövde kazıtılır.  Kedi öldükten sonra özel bir mezarlığa gömülür. Köpek leşleri kutsal tabutlara konulup gömülür. Firavun faresi de öyle.

…Kutsal yılanlar vardır. İnsanlara hiç saldırmazlar. Boyları küçüktür ve başlarının tepsinde iki boynuz bulunur. Ölüsü Zeus tapınağına gömülür, çünkü tanrıya adanmış oldukları söylenir. Rivayete göre kanatlı yılanlar Arabistan’dan Mısır’a doğru uçarlar. İblis de şöyle bir kuştur: Simsiyah, gagası kıvrıktır, pençeleri turna pençesine benzer, yılanlarla dövüşürler.

… Mısırlılar, en bilgili olanlardır. Ayda üç defa üç gün üst üste içlerini temizlerler;  alttan üstten çıkartıcı ilaçlar kullanırlar. Tüm hastalıkların beslenmeden geldiğine inanırlar. İnsanı hasta eden şey alışkanlıklardan kopmaktır. Arpa şarabı içerler. Balıkları çiğ veya güneşte kurutarak yerler.  Kuşlardan çiğ veya tuzlanmış olarak yenilenler bıldırcın, ördektir.

… Dizlerine kadar düşen, ketenden yapılma saçaklı gömlekler giyerler. Omuzlarına beyaz yünden bir üstlük atarlar.

… Bir hekim yalnız bir hastalığa bakar.

(Ölü gömme) Birisi öldü mü, evin bütün kadınları başlarına, yüzlerine çamur sürerler, sonra ölüyü evde bırakıp sokaklara dökülürler, eteklerini bellerine kadar kaldırırlar, memelerini açarlar ve dövüne dövüne sokak sokak gezerler. Akrabaları da onları izler. Erkekler de sıvanmış olarak dövünürler.” (s.109)

“Mumyalama şöyle olur: Ölünün karnını uzunlamasına keser ve içindeki her şeyi boşaltırlar. Ceset hurma şarabından geçirilir ve kokular sürülür.  Karnına saf mür ve kokulu kuru otlarla doldurup dikerler. Sonra 70 gün tuzlarlar. Sonra da çıkarıp sudan geçirir, sahibine teslim ederler.  Mumyalama verilen paraya göre farklılık gösterir.

… Balık yağı, zeytin yağı gibi aydınlanmada kullanılır.”  (s. 112)

“Kral Pheron, kör olur. Bir Orakl (bilge, müneccim)  ‘Senin gözlerinin açılması için bir kadın sidiği ile yıkanması gerekiyor. Ancak bu kadın kendi kocasından başkasıyla yatmamış olmak zorunda, der.  Pheron kendi karısı dahil pek çok kadının sidiğini dener. Çareyi yoksul bir kadında bulur. İyileşince de sidiği gözlerine iyi gelen kadını kendine alır, iki dikili taşa adak sunar, kenti ateşe verip yakar.”  (s.117)

“Kadın elinden çıkma gözalıcı dokumalar. ..Şifalı ilaçları vardı, şifalı bitkilerle zehir yan yana…” (s.118

“Kheops, (Piramitleri yaptıran Mısır kralı) kendisini kıyıcılığa kaptırmıştı. İnsanları Arabistan’dan Nil’e  kadar taş çekmeye yollamıştı. Orda yüzbin işçi sürekli çalışıyordu. Üç ayda bir nöbet vardı. Yer altı odaları, yolları vs.  Sadece kaldırımı 10 yıllık emeğe maloldu… Taşlar kısa kesilmiş ağaçlardan yapılmış makinelerle yukarı taşınıyordu. Yapı süresince işçiler ne kadar yapıturpu,  baş soğan, kaç baş sarımsak yemişler, harcanan demiri hesap edin, toplamı bin altıyüz talant gümüş tutmuş. Kheops o kadar kötü bir adammış ki, para sıkıntısı yüzünden kızını bir geneleve kapatmış. Kızındaki akla bakın ki, o da beraber olduğu erkeklerin kendisine birer taş hediye etmesini istemiş ve anıtın en küçük piramidi  böyle yapılmış.”  (s.124)

“Para çok kıtmış. Yasa çıkmış, birisinden borç alan bir kimse babasının ölüsünü rehin göstermek zorundaymış. Borç ödenmediğinde, ölünce gömüleceği bir yer bulamıyormuş.

… Mısır’da yurttaşlar yedi sınıfa bölünmüştür. Rahipler, askerler, sığırtmaçlar, domuz çobanları, tacirler, tercümanlar, gemi kılavuzları.  

… Yunanlılar el ile yapılan bir mesleğin sahiplerini hep daha az saygın bulmuş, ancak mesleksiz olan özellikle askerleri daima el üstünde tutmuştur.  Acaba bunu Mısırlılardan mı öğrendiler?

… Mısır’da özel ayrıcalıklı olanlar bir avuç savaşçılar, bir de rahiplerdi. Her birinin vergisiz on iki arurae toprağı vardı. Topraktan ayrı olarak günde adam başına beş mana pişmiş un, iki mana sığır eti, dört ölçek şarap tayınları vardı. Kralın koruma birliği bunlardı.” (s.138)

“Perslerin kafaları o kadar inceydi ki, bir çakıl taşına vurdun mu deliniveriyordu. Tersine Mısırlılarınki o kadar sertti ki, taşla vursan zor kırılıyordu. Çünkü Mısırlılar çocuk yaştan beri kafalarını kazıtırlar, güneş kemiği sertleştirir. Dazlaklara en az Mısır’da rastlanır.

… Ölüyü mumyalamanın nedeni de ölünce kurtlara yem olmaktan kurtarmaktır.

… Boyuna ve bileklerine geçirilen bükülmüş altınların ne olduğunu sordu. Süs olarak kullandığını anlattılar. .

...Ekmeği ve buğdayı anlattılar. En uzun ömürlü insanın seksen yıl yaşayabildiğini söylediler.

Bir kabile vardı, yüz yirmi yaşı bulurlarmış. Kral sordu, haşlanmış et yerler ve süt içerlermiş. Meğer bu işin aslı içtikleri suymuş. Öyle ki içinde hiçbir şey yüzmüyormuş.”  (s. 152)

“Kambyses gözüne kestirmiş olduğu kız kardeşiyle hemen evlendi. Kısa süre sonra ikincisini de aldı.”  (s. 153)

“Dareios bir gün Yunanlıları toplayıp sordu: babalarınızın ölüsünü yemek için kaç para istersiniz? Böyle bir şeyi hiçbir paraya yapmayacaklarını söylediler. Sonra Kallatiai denilen Hintlileri çağırdı, onlar babalarını yerlerdi, görenekleri böyleydi. Tercümanları aracılığı ile Hintlilere anababalarının ölülerini yakmak için kaç paraya razı olduklarını sordurdu. Hintliler bunu hakaret kabul ettiler.” (155)

“Bir papirüs tomarı aldı, olanı biteni yazdı.” (s.157)

“Irmağın suyu yazın darı ve susam ekerlerken gerekliydi.”  (s.179)

“Skyth’ler (İskitler) içkileri olan sütü elde etmek için bütün kölelerin gözlerini oyarlar. Nasıl bakın. Köleler flüte benzeyen bir çeşit kemik boru alırlar. Bunu kısrağın döl yatağına sokar ve ağızlarıyla üflerler. Onlar üflerken öbürleri de kısrağı sağarlar. Neden? Sorarsanız hava kısrağın damarlarını açar, sütün memelere inmesini sağarlar. Sağılan süt tahta fıçılara boşaltılır. İskitlerin gözünde en iyi süt budur.

… İskitler avcılıkla yaşar, avlanmalar şöyledir. Ağacın tepesine çıkıp av gözlerler. Çünkü bütün ülke ormanlarla kaplıdır,  her avcının hazır bir atı vardır. Karın üstünde yatırılmıştır. Göze çarpmasın diye bir de köpek vardır. Ağacın tepesinde hayvanı gördüler mi ok atarlar, atlarına atlayıp kovalarlar.

.. Kadın erkek hepsi keldir. Burunları yassı, çeneleri fırlaktır, dilleri ayrıdır. Ağaçlardan topladıkları yemişlerle  beslenirler. Yağ çıkardıkları ağaca fındık derler... Bu ulusun sürüsü azdır. Çünkü otlakları fakirdir. Her birisi bir ağaç altında yatarlar, kış geldi mi ağacın çevresinde çadır gibi beyaz yünden bir örü gerilir. Yazın örtüyü kaldırırlar. Kimseye zarar vermezler, kutsal sayılırlar.

… Kel adamlar bu dağlarda keçi ayaklı insanların yaşadıklarını söylerler. Ama ben inanmam.

… Birisinin babası öldü mü, bütün akrabaları ona sürü hayvanları götürüler, kurban ederler, parçalara ayırırlar, ev sahibinin babasını da keserler ve etini öbür etlerin arasında karıştırırlar. Bir şölen çekerler. Ölünün kafasını kazırlar, içinden beynini çıkarırlar.

… Atlar soğuya iyi dayanırlar, ama katır ve eşekleri hiç dayanıklı değildirler.”  (s.200)

“Kızlar evlenmeden önce saçlarını keserler, bir çubuğa dolayıp iki bakirenin mezarı üzerine koyarlar.

… İskitler) Kendilerine saldıran hiç kimse onların ellerinden kurtulamaz ve kendileri istemedikleri sürece kimse onları bulup bastıramaz. Öyle insanlardır ki, ne kentleri vardır, ne kaleleri, hepsi de atlıdır ve ok atarak savaşırlar. Evlerini peşlerinde taşırlar, zira ekip biçerek değil hayvancılıkla geçinirleri, evleri arabalarıdır.” (s.205

“Sürüleri için en güzel otlakları en semiz çayırları sağlar, sularında tadına doyulmaz eşsiz balıklar kaynaşır, ayrıca suyu pek güzel içilir… Mersinbalığı  denilen ve havyar çıkarılan kocaman balıkları bol miktarda tutulur.  (s. 207)

“(İskitler) Tanrılar içinde yaranmak istedikleri Zeus ve Toprak, ki bunu Zeus’un karısı olarak tanırlar.

…Kurban ortaya konulur, ön ayakları bağlanır, kurbanı kesecek olan adam hayvanın arkasında durur, ipin ucunu çeker hayvanı düşürür, hayvanı düşürürken kurban hangi tanrıya sunuluyorsa o tanrıya dua eder. Sonra boğazına ince bir ip dolar, ipin arasında bir sopa sokar, sopayı çevire çevire sıkar ve kurbanı boğalar.  Boğulduktan sonra yüzer ve pişirirler.

… Eğer tencere yoksa etler hayvanın iskeleti üzerine konulur,  su da katılır. Alttan kemiklerle beraber ateşlenir, kemikler pek güzel yanar ve iskelet kemikten ayrılmış eti kolaylıkla tutar.

… (insanları) savaştan esir alınmışsa yüz tanesinden birisi kurban edilir. Başının üzerine şarap dökerler.  Kurban edilen adamların sağ kollarını elleriyle beraber omuz başlarından keserler, gökyüzüne doğru fırlatırlar. Böğürlerini de kurban ettikten sonra giderler.  Belirteyim ki, domuz kurban etmezler, hatta topraklarında üretmezler bile.

… Bir İskit öldürdüğü ilk düşmanın kanını bir kupaya doldurup içer, savaşta öldürdüğü herkesin kafasını kesip krala götürür. Zira ancak kafa görünürse ganimetten pay alma hakkına sahip olunur. Düşmanın kafası şöyle kesilir… Kafa derisi havlu gibi kullanılır. İnsan derisi kalın ve pürtüksüz olur. Deriler içinde en beyazıdır. Birçokları ölünün bütün derisini yüzer, ağaçtan bir çerçeve gerer ve at üstünde gezdirirler.  En nefret ettikleri düşmanın kafa derisini altınla kaplar, kupa olarak kullanırlar. Hatırı sayılır konuklar geldiğinde bu kupaları onlara gösterir, bunu soyluluk belirtisi sayar ve övünürler.”  (s.209-210)

“ (Kral mezarlarını kastediyor) mezarın içine çimen yayılır, kral üzerine konur. Ölü yere sallanmış mızraklarla çevrilir, üzerine ağaçtan bir gölgelik konur, sazlarla örtülür, mezarları içinde boş kalan geniş yerlere karılarından birisi, elinden içki içtiği kimse, bir aşçı, silahtarı,  ulaklarından birisi, bir haberci ve atları boğulup konulur. Kullandığı şeylerden birer tane ve altın kupalar konulur.

.. Aradan bir yıl sonra, en güzel atlarından ellişer tanesi boğulur, bayırları çıkarılır, içleri temizlenir,  saman doldurulup dikilir, iki ağaç desteğin arasında bir tekerleğin yarısı, yuvarlak yanı yere konulur, öbür yarısı iki kazığa bağlanır.

.. Topraklarında kenevir yetişir, tıpkı keten gibidir. Yalnız daha kalın ve büyüktür. Bunlardan giyecekler yaparlar. Bu giyecekler ketenden mi yapılmış yoksa kenevirden mi belli olmaz.

Keten tohumlarının dumanına bayılırlar, onlarda yıkanma yerine geçer, çünkü gövdelerine hiç su değdirmezler. Kadınlara gelince onlar da servi sedir günlük yongalarını pürtüklü bir taş üzerinde iyice dövüp su katarlar, bu hamuru yüzlerine ve gövdelerine sürerler, koklamaya doyulmaz bir koku kazanırlar ve ertesi günü bu lapayı kaldırdıkları zaman derileri pırıl pırıl taze ve renk kazanmış olur.” (s.212)

 “Her savaşçı bir kafa kesip evine götürür, uzun bir sırığa geçirir ve kulübesinin üstüne ta yukarısına, tam dumanın çıktığı yerin tepesine diker. Bu nöbetçidir,  bütün eve göz kulak olur. Geçimleri savaş ve çapul üzerinedir.

… Androphag’lar, insanların en yabanilerindendir  ve ne adalet bilirler ne yasa. Göçerdirler, İskitler gibi giyinirler, ama dilleri ayrıdır, bu halkların içinde tek insan yiyen bunlardır.

… (Amazonlardan sözediyor)  İskitler bunlara Oiorpata  der, yani ‘erkek öldürenler’. Amazonlar açık denizde erkeklerin üzerine atılıp döve döve öldürürler. Ama gemi yönetemezler. Dümen bilmezler. Uzaktan gelmişlerdi, İskitler bunları genç ve zorlu savaşçı erkek sanıyorlardı. Sonra çarpışmalarda ölülere bakarken kadın olduğunu anladılar. Bir daha öldürmemeye karar verdiler. Geleneklerinde bir kız bir düşman öldürmeden evlenemediği için bunlar bekar kalıp ihtiyarlayan kızlardı.”  (s. 223)

“İskitlerin toprağında eşek, dolayısıyla da katır yetişmez. Bu, soğuk yüzündendir.

… İskit kralı Daeios’a bir çavuşla armağanlar gönderdi. Bunlar bir kuş, bir fare, bir kurbağa ve beş tane de oktu. Bu, ‘İranlılar, eğer kuş olup uçmazsanız, fare olup yerin altına girmezseniz ve kurbağa olup bataklığa atlamazsanız yurdunuza dönemeyeceksiniz, oklarla vurulup öleceksiniz’ demekmiş.”  (s.227)

“(Lidya uluslarından söz ediyor) Görenekleri Mısır gibidir, ama Libyalılar gibi giyinirler. Kadınlar ayak bileklerinin ikisine de bakır halka takar. Başlarının üstünde sık bir saç kümesi taşır. Bit bulurlarsa bu parazitleri ısırır ve tükürürler. Bir de evlenme çağına gelen kızları krala sunarlar. Kral istediğinden kızlığını alır. Bu görenek de yalnız bunlarda vardır.

… Libya’da yaşayanlar dört atlı araba kullanır.

… Nasamonlar çekirge avlarlar. Güneşte kurutur sonra döverler ve elde ettikleri çekirge tozunu süte karıştırır içerler. Kadın konusuna gelince her birisinin birçok karısı vardır. Aşağı yukarı Massagetlerde olduğu gibi ortak kullanırlar, önlerine bir değnek diker sonra çiftleşirler. Bir Nasamon ilk karısını aldığı zaman genç kadın ilk geceyi davetlilerle geçirir. Gelenek bunu gerektirir. O gece birinden öbürüne hepsiyle çiftleşir. Her biri kızla çiftleştikten sonra bir armağan verir. O da çeyizine katar.

… Garamant’lar vardır, insan gördüler mi kaçarlar, savaş için silahları yoktur, kendilerini savunmasını bilmezler.

… Batıdaki Mak’lar, enselerini tepelerine kadar kazır, yalnız tepede saç bırakırlar. İki yandan saçlarını dibinden keserler, devekuşu derisinden kalkan yaparlar.

… Gidan’lar kadınları ayak bileklerine deri halhal takalar, her birini bir dostu takarmış, en çoğunu takan en gözde kadın sayılır, daha çok erkeği baştan çıkarmış demektir. Neredeyse sadece lotos yeşimiyle beslenirler.

.... (Auseia)  Bunlarda kadın herkesindi. Bir arada yaşamazlar ve hayvan gibi çiftleşirler. Bir kadın yavrusunu doğumuna kadar taşır, doğumdan sonra iki ay beklenir, sonra erkekler bir araya toplanır, çocuk hangisine benziyorsa o adam çocuğun babası olur.” (s. 240)

“Bütün bu kabileler tuz kristallerinden evler yaparlar. Çünkü Libya’nın bu bölümüne yağmur yağmaz. Yağsa bu bloklar ayakta kalamazdı. Çıkarılan tuz bazen beyaz, bazen kırmızıya yakın olur.

… Libyalılar göçebedir, yedikleri et, içtikleri süttür. Mısırlılar gibi onlar da kesinlikle inek yemez, domuz da yemezler.

… En başta kurbanın kulağını keser, eşikten dışarı atarlar, sonra hayvanı boynunu burarak öldürürler. Yalnız güneşe ve aya kurban keserler.

… Ölüleri oturur biçimde gömerler, son nefesini arka üstü yatarken vermesin, oturarak ölsün diye dikkat ederler.

(Triton ırmağı civarı) Burası dev yılanlar, aslanlar, filler, ayılar, zehirli yılanlar, boynuzlu eşekler, köpek başlılar, gözleri göğsünde  olan başsız hayvanlar, yaban erkekler, yaban kadınlar ve hiçbiri masalda olmayan daha bir yığın canavar yaratıkların ülkesidir.” (s.243)

“Yeryüzünde Hintlilerden sonra en kalabalık olanlar Trakyalılardır. Bir tek adamın komutasında ya da tek iradeyle hareket etseler hiç yenilmez bence. Ulusların en güçlüsü ve en kalabalığı olurlardı. Ama onlar için imkansızlık buradaydı ve bu birlik hiçbir zaman kurulamadı.” (s.247)

“Trakyalıların şu görenekleri vardır. Çocuklarını köle olarak yabancılara satarlar, kızlarını kapatmazlar, istedikleri adama gitmekte serbest bırakırlar, buna karşılık ana babalarından para karşılığı satın almış olduklarına göz açtırmazlar.  Dövme yaptırmak soyluluk işaretidir. Hiçbir iş görmemek kibarlıktır. Toprakta çalışmak şerefsizliğin en aşağısıdır. Soylu olmak demek savaşa girmek ve başkalarını soymak demektir.  

… Ölüyü üç gün önce seyre koyarlar, çeşitli kurbanlar keserler, yanıp yakılırlar, arkasında büyük bir şölen gelir.  Ölü ya toprağa verilir, ya da yakılıp külleri alınır. Etrafında oyunlar oynanır, en yüksek kazanç teke tek yapılan güreş için konulan ödüldür.”  (s.248)

“(Miletos’dan söz ediyor) … ülke göçler yüzünden boşalmıştı güzel ekili bir tarlaya rastladıkları zaman sahibinin adını yazdılar. Baktılar ki adı yazılanların sayısı pek az, döner dönmez halk meclisini topladılar ve devleti yönetmek üzere bu tarlaları bakımlı olan kişileri seçtiler. Çünkü araziye dikkat eden kamu çıkarlarına da dikkatli olur dediler.” (s. 254)

“Anaxandridas’ın karısı kız kardeşinin kızıydı. Gözüne hoş görünüyordu, ama ondan çocuğu olmamıştı. Sonra Isparta yasalarına aykırı olarak,  ayrı iki kadın ve ayrı iki ev sahibi oldu.” (s.258)

“Miletos’un erkeklerinin çoğu uzun saçlı Perslerin ellerinde can vermişlerdir, çocukları ve kadınlar köle olmuşlardır. Kutsal yapılar, tapınaklar yağma edilmiş, yakılmıştır. (s. 289)

“Spartalıların krallarına tanıdıkları ayrıcalıklar şunlardı: Bunlar Zeus, gök tanrısı Zeus olarak iki tanrıdır. İstedikleri ülkelere karşı savaş açabilirler, savaşta krallar önde giderler, sonda dönerler, savaşta yüz seçme adam tarafından korunurlar, seferde istedikleri sürüyü alırlar, kesilen hayvanların yünleri ve derileri onundur.

… Yemekten başkalarına verilenin iki katını verirler, şarap serpme sırasında başta gelirler,  kurban derileri de onların hakkıdır. İki ayda bir de ayın yedinci günü devlet her ikisine de Apollon tapınağında büyütülmüş,  kelesiz kurban, bir miktar arpa unu ve şarap verir. Bütün oyunlarda başköşe onlarındır.

… Tek yargıcı krallardır, ama yargı yetkileri şu durumlarda sınırlıdır. Bir kız henüz babası tarafından nişanlanmadan baba mirasına konarsa kiminle evleneceğine onlar karar verirler, ulusal yollarla ilgili işleri düzenlemek onlara aittir.. 28 Kişilik yaşlılar meclisinde onlar da bulunur. 

… Öldükleri zaman, bütün Lakonia’ya atlılar çıkarılır, haber verilir. Kadınlar davul çalar gibi tencerelere vurarak kenti dolaşır … Binlerce kişi halinde bir yerde toplanırlar,  bunlar başlarını döverlerken, bir yandan da kadınlar çığlık atarlar. Giden kralın kralların en iyisi olduğunu haykırırlar, eğer kral savaşta ölmüşse heykeli yapılır, zengin kumaşlar örtülmüş bir yatağa yatırılır heykel böylece törene götürülür. Ağora on gün kapalı kalır. On gün yas tutulur.” (s.300)

“Eğer Atinalılara hadlerini bildirmezsem, bana da Akhamenes,… Dareios’un oğlu demesinler…” (s. 331)

“Pers kralı Kserkses’un Helespontus (Çanakkale boğazını geçmesi ) Kserkses kamçı altında boğazı geçen ordusuna baktı. Geçiş aralıksız on ay yedi gün yedi gece sürdü. Bir an bir duraklama olmadı.

… Ordunun sayısı toplam olarak yüz yetmiş mydriad kişiye yükseliyordu. (Yaklaşık 170 bin)

.. Başlarında tiara dedikleri yumuşak keçe başlık, üstlerinde kollu zırh, bunlar balık pulları gibi demir pullarla ve güzel işlenmiş ayaklarında geniş poturlar maden kalkanlar yerine sorkun ağacından yapılmış kalkanlar taşıyorlardı. Kısa mızraklar büyük yaylar ve kamış oklarla silahlanmışlardı. Kısa kemerlerinde sağ bacaklarına sarkan harçerleri vardı.  (s.345)

“Kapsienliler deri abalar giymişti. Kamış yayları ve palaları vardı. Dizlerine kadar çıkan çizmeleri vardı. Med yayları ve mızrakları taşırlardı.  

Araplar uzun entarilerini bir kemerle sıkıyorlar ve sağ ellerinde tersine gerebildikleri büyük yaylar taşıyorlardı. Ethiopyia’lılar panter ve aslen postlarına bürünmüşlerdi. Palmiye sağlarından yapılmış büyük en az dört dirsek uzunluğunda yayları sallıyorlardı. Okları küçüktü ve kamıştan yapılmıştı”.  (s.346)

“Çünkü atlar deveden ürküyor, kokusunu sevmiyorlardı. (Hintlilerin savaş taktiği)

… Kralın atının ayaklarının altına bir köpek dalmış, baştan köpeği görmemiş olan at ürkmüş şaha kalkmış ve kral Pharnukhes’u düşürmüştü, kral düşünce kusmaya başlamış, güçsüz düşünce ordusu yenilmişti.” (s. 349)

“Yunanistan yoksullukla süt kardeştir.” (s.352)

“Canlı adam gömmek bir Pers göreneğidir. Kralın karısı Amerstris yeraltında hüküm süren tanrıya yaranmak için en gözde ailelerden seçilmiş iki kere yedi Pers delikanlısını gömdürmüştür.”  (s.356)

“Gerçekten buralarda aslan ve çok uzun boynuzlu yabanöküzü pek çoktur. Boynuzları Yunanistan’a getirilir. “

…Pers ordusu(gemi başına ortalama iki yüz kişi hesabıyla bin iki yüz yedi gemi ve iki yüz kırk bin dört yüz kişi vardı. ..ve kadınları, iğdişleri, hayvanları, köpekleri saymıyorum.

“Ah Mardonios!. Bizi bak nasıl bir insanla dövüşe soktun. Bunlar para için değil, onur için savaşıyorlar!”  (s.399)

“(Persler artık parçalanıyor) Geçtikleri yerde ekinleri yakıyorlar, ağaçları kökünden kesiyorlar, kentleri ve tapınakları ateşe veriyorlardı. 

.. Dağların eteklerinde birkaç Phokis’li yakalamışlar. Kadınları üst üste ırzına geçerek öldürdüler. İnsan boyundan çok büyük iki hoplit peşlerine düşmüş, kılıçtan geçirmiş,  kovalamıştı…

… Bu adam geçimini ticaretin en bayağısıyla sağlardı. Parlak oğlanlar satın alır, iğdiş ettirir, sonra götürür Sardes’te Epheosos’da büyük paraya satardı. Çünkü barbar ülkelerinde iğdişleri asıl erkeklerden  daha çok para eder. Zira bunlara daha çok güvenilir. Bu bildiğimiz Panionios çok oğlan iğdiş ettirmişti.

... Panionios’u (oğlunu) kendi eliyle iğdiş ettirdi, baba zor altında denileni yaptı ve bu iş bitince çocukları da babalarını iğdiş etmeye zorladı, Panionios kefaretini böyle ödedi ve Hermotimos da yüreğini soğuttu. (s.420)

“(Denizde kaptanın kralı kurtarmak için tayfaları denize atması olayı.) Kılavuz kaptanın başına bir altın çelenk koymuş, kralı kurtardığı için, sonra da kafasını kestirmiş, onca Persi öldürdüğü için”. (s. 435)

“Zira yalnızca halk yığınlarının evleri değil tiranların evleri de yoksulluk içindeydi. Yemeklerini kralın karısı kendi eliyle pişirirdi. Ne zaman ekmek pişirse hizmetçinin ekmeği iki kat kabarıyordu.” (s.430)

“Barbarlar duvar yıkıldıktan sonra on binlercesi dar bir yere sıkıştı. Yunanlılar öğle bir kılıç çaldılar ki, üçyüz bin kişilik ordudan kal kala üç bin kişi kaldı.” (s. 456)

“Persler arasında kadından farksız sayılmak en büyük hakarettir."

... Zira dedi,  onlara sert olmayan toprak enerjiden yoksun insanlar doğurur, bir toprakta hem iyi ürün hem de değerli savaşçı yetişmez. Persler bu sözü kabul etmişler ve yanından bambaşka duygularla ayrılmışlardı. Kyros onları bu düşünceden kurtarmıştı ve onlar da ovalara ekin ekip köleliği biçmektense, kısır bir toprak üzerinde imparatorluk sahibi olmayı yeğ tutmuş, (Yunanistan’dan) ayrılmışlardı.”  (s. 471)

Değer kazandıran proje: MESYEB

Hükumetin çok sayıda meslekte çalışanlara Mesleki Yeterlilik Belgesi zorunluluğu getirmesi yeni bir durum yarattı. Şirketler çalışanların belge alması için arayışa girerken, mesleki yeterlilik belgesi olan işsizler iş bulmada bir adım öne çıktılar.

Peki bu belgeleri kim veriyor? Elbette Mesleki Yeterlilik Kurumu tarafından yetkilendirilmiş belgelendirme kuruluşu, yani BTSO'ya bağlı MESYEB. DOSAB'de kurulu MESYEB kısa sürede 64 meslekte sınav yapıp belge verecek büyük bir altyapı kurdu ve Türkiye'de bu işi en kapsamlı yapan kuruluş haline geldi. MESYEB Genel Müdürü ve uzun yıllar Bursa sanayiine hizmet etmiş olan makine yüksek mühendisi Ramazan Karakök ile MESYEB'i konuştuk. Karakök, sınav ve belgelendirme ile emeğin kalitesini arttırmayı destekleyerek, mesleklere değer kattıklarını vurguladı. Buradaki sınavlar öyle masaya oturulup, kağıt kalemle yapılmıyor. Her meslek için gerçek iş ortamına uygun sınav yerleri var. İnşat işçisiyle alıyor eline malayı, keseri, çıkıyor iskeleye. Metalciyse geçiyor freze tezgahının başına... Tamirciyse orada arızalı gerçek bir kombi onu bekliyor... 

- MESYEB (Mesleki Yeterlilik Sınav ve Belgelendirme Merkezi) hakkında bilgi verir misiniz?

- Biliyorsunuz MESYEB, BTSO nun bir kuruluşudur. Ben öncelikle BTSO'daki çalışmalar hakkında bilgi vermeyi tercih ediyorum. Çünkü MESYEB'teki görevimizden önce BTSO da oda süreçlerinin iyileştirilmesi ve geliştirilmesine yönelik Yalın Yönetim Projesi adı altında yaklaşık 1,5 yıla yakın bir hizmet vermiştik. O yüzden oradan başlamak lazım. Bu çalışmamız ile ilgili yapılan analizler sonucunda odada rutin resmi işler yapılırken, üyelerin ihtiyaçları ile ilgili sistematik alt yapı çalışmalarının da yapılması gerektiği kanaatine vardık. Üye odaklı bir çalışma öne çıktı. Üyelerin odanın faaliyetleri hakkında yeterli bilgisi olmadığını gördük. 'Oda sadece aylık alır' , ‘Oda ne iş yapar ‘şeklinde yaygın bir kanaatin olduğunu gördük. Mesela odanın can damarı olan 51 adet meslek komitesi var. Şu anda 62 ye çıktı.Bunlar bütün üyelerin temsil edildiği yer. Geçmişte çok iyi yönetildikleri konusunda olumlu bir bakış açısı yoktu. Komite toplantılarının düzenli ve sonuç alıcı bir şekilde yürütülmesi için gerekli rehberlik ve desteğin yeterli seviyede olmadığı izlenimi edindik. Bu amaçla, meslek komitelerinin ve sektörel konseylerin çalışmalarını koordine eden ve destek veren bir bölüm oluşturuldu: Sektörel İzleme ve Gelişim Departmanı. Her türlü faaliyeti izleyen, koordine eden, işi sadece bu olan bir departman ortaya çıktı. Bu birimler komiteleri izliyor, ihtiyaçları tespit ediyor, uzman kişiler bulunuyor. Bütün altyapısını, taleplerini koordine ediyor, yönetimle bağlantı kurup, sorunları çözüyor. Değişimin en önemli başlangıcı buydu. Ticaret Sicil Müdürlüğü üyelerimizin sıklıkla başvurduğu bir bölümdür. Bu bölümün tüm süreçleri detaylı bir analizle gözden geçirildi Banko sistemi vardı. Ayakta beklerdi insanlar... Kaldırdık. Üyelerimiz Ofis elemanının karşısına oturarak işlerini takip etmeye başladılar...

Bu bölümde randevu sistemine geçildi. Sadece bu bölüme hizmete eden çağrı merkezi kurularak ofis elemanlarının zaman kaybı önlendi ve üyelere daha hızlı hizmet verilmeye başlandı

- BTSO üyelerli sicilde iş için sırada beklemiyor...

- Evet. Randevu sistemi de getirdik. Üye arıyor, randevu alıyor, geleceğim diyor. O saate geliyor. Çok iyi işliyor. Call Center kurduk. Üye, ticaret sicil ile ilgili işleri için arıyor. Memur orada telefonda cevap veriyor. Önceden, telefona yanıt vermeme yüzde 40 civarında idi. Çünkü elinde başka işi var memurun. Şimdi bekleme sıfır. Memurdan istediği sorunun yanıtını alıyor. Özel bir durum varsa çağırılıyor üye. Yani üyeye yönelik çok güzel çalışmalar yapıldı.

- Yani 'MESYEB, oda üyelerinin talepleri doğrultusunda oluşturuldu' mu demek istiyorsunuz?

-Aynen öyle. 18 adet olan Sektörel Konseylerimizden biri olan Sektörel Eğitim Konseyi'miz tarafından hazırlanan çalıştay raporu ile Mesleki Yeterlilik Belgelendirme Sisteminin oluşturulması gündeme geldi.. Ben de Eğitim konseyi üyesiyim. Sektörel Konseyler Oda Meslek komiteleri, akademik ve sektörel uzmanlardan oluşan bir topluluk. Konseyler, temsil için yasal zorunluluk olan Meslek Komitelerinin yanı sıra, sorunları ve çözümleri

,planlamak için organize edilen mükemmel bir çalışma. Elimizde raporlar ve eylem planları var. Oradan çıktı. Mesleki eğitimde bir sıkıntı olduğu, standartların tam belli olmadığı konusu raporlaşınca, orada bir karar alındı. MESYEB'in kuruluşu Ağustos 2014'te oldu. Hatta hızlı hareket edebilmek için Ankara'da MYK tarafından yetkilendirilmiş, ancak aktivitesi pek olmayan bir kuruluşu devraldık.

- Özel bir şirket miydi?

- Evet özel bir kuruluştu, yetkileri vardı ama faaliyetleri pek yoktu. Yani 2015 başından itibaren biz üç ana meslekte sınav yapar hale geldik. Çelik kaynakçılık, doğalgaz iç tesisat yapım personeli ve doğalgaz yakıcı cihazlar servis personeli ... Onlarla başladık. Sonra bölgenin ihtiyaçlarını belirlemeye başlayarak 4 sektörde yapılanmayı hedefledik. Kapsam büyüdü. BTSO'ya yakışacak bir yapıyı kurmak için otomotiv sektörü, makine-metal sektörü, inşaat sektörü ve enerji sektörü... Bunlar sadece Bursa için değil bütün Türkiye için çok önemli ve kilit sektörler. Bildiğiniz gibi bunlar çok temel sektörler. Bursa dışında aranmamızın altında bunlar var. TÜRKAK (Türk Akreditasyon Kurumu) ve Mesleki Yeterlilik Kurumu tarafından gerekli akreditasyon ve yetkilendirmeler tamamlanarak otomotivde 21 meslekt, Metal-makinede yine 21 meslek, İnşatta 14 meslek, Enerji de de 8 meslekte 3 Mayıs 2016 tarihinde yetkilendirilerek, toplam 64 meslekte sınav ve belgelendirme çalışmaları başlatıldı ve yoğun bir şekilde devam ediyor. Türkiye'de bu alanda sınav ve belgelendirme kapasitesi olarak başta gelen bir kuruluşuz. Toplamda 35 meslekte sınav yapabildiğimiz 4 bin metrekare sınav alanımız var. Çok önemli bir kapasite.

Yeni merkez binamız tamamlandı . 2-3 hafta içinde yeni binamıza taşınmayı düşünüyoruz.

- Şimdilik Eğitim, kurs yok, sadece sınav...

- Şimdilik sadece mesleki yeterlilik belgelendirme sınavı. İleride kurs da olacak. Takriben 20 kişilik uzman kadromuz var. Yetenekli, piyasa tecrübesi, endüstriyel birikimleri olan arkadaşlarımız. 3 ay içinde 100-110 sınav yapmış ve 2 bin 100 adet mesleki yeterlilik belgesi vermişiz. Bin kişi için şu anda sınav hazırlıklar yapılmaktadır. Mayıs'ta başladığımızı düşünürsek, oldukça hızlı bir yol kat ettiğimiz görülmektedir.

- Sizin sınavlarınız masa başında, kağıt kalemle olmuyor galiba. Sınav salonları atölye gibi...

- Evet, aynen öyle. Çok ciddi bir sınav ortamında yapılıyor. Sınavlarımız aslında iki aşamada. Önce teorik sınav. Teorik sınavı başaranlar pratik sınavına giriyor. Fiilen o mesleği icra eden hocalar ona kendi mesleği ile ilgili alanlarda soru soruyor. Diyelim doğalgaz yakıcı cihazlar servis personeli sınavı var, kombi cihazında sınav yapılacaksa sınava giren adaya 'Cihaz çalışmıyor, arızayı bulun, onarın ve bize sıcak suyu akıtın' deniyor. Bu işi iyi bilmeyenin o sınavı kazanması mümkün değil. Belli bir sürede arızayı bulup sıcak suyu akıtmak zorunda. Sınavda iş güvenliğine uyup uymadığına da bakılıyor. Hem teorik hem de uygulama sınavları sesli ve görüntülü olarak kameraya kayıt altına alınır. Buna mecburuz. Her an denetime tabi tutulur. İkide bir, 'Efendim falanca tarihli falanca sınavla ilgili dökümü bize göndereceksin' denebiliyor... 'Sınav yapılmış, ama nasıl olmuş, ben de görmek istiyorum' diyor. Bu kayıtları en az 5 yıl korumamız gerekiyor. Arşivimiz var. Geçmiş sınavlarımızın hepsinin kaydı vardır. İstediğiniz sınavı seyrettirebiliriz.

- Sınavda kullanılan malzemeler, teknik cihazları siz tedarik ediyorsunuz sanırım.

- Sınavda kullanılacak malzeme ve ekipmanlar bizim tarafından sağlanıyor. Aldığınız sınav ücretinde daha fazla paradan daha fazla harcanan durumlar da olabiliyor. Ama biz tabi kuruma zarar ettirmemeye de çalışıyoruz. MESYEB'in gelir kaynaklarını daha nitelikli bir hizmet sunabilmek için kendi ihtiyaçlarında kullanmayı hedef alıyoruz.

- Meslek sınavına katılmak için diploma zorunluluğu var mı?

- Hayır. Sınavlarımıza girmek için hiç bir şekilde diploma şartı yok. Okur yazar olması yeterli. Yani vatandaş 'Ben bir mesleği biliyorum. Mesleğimle ilgili Mesleki Yeterlilik Belgesi almak istiyorum' dediği zaman bütün kapılar açılıyor. Eğitim şartı yok, yaş şartı yok. Kendisini kanıtlamak isteyen herkes başvurabilir. Mesela bazılarının eğitimi, diploması yoktur, ama çok güzel mesleğe sahiptir.

- İş başvurularında genelde diploma işe hemen başlamak için yeterli görünmüyor. Diploma sahipleri de zaten ona hazır olmuyor, iş deneyimi yok. Şimdi sizden alınan Mesleki Yeterlilik Belgesi'ni gören işveren, 'Yarın gel, işbaşı yap' diyebilecek mi?

- Kesinlikle... Aynen öyle. Mesleki Yeterkilik Belgesi şu anda 48 meslekte zorunlu. Başta tehlike sınıfına giren işler olmak üzere. Bu mesleklerdeki çalışanlar bu belgeleri almak zorunda. Yasa gereği böyle. Biz 48'in 39'unda yetkiliyiz. Bu mesleklerle ilgili sınavlarda talepler alınır, incelenir, uygunsa karar verilir. Başvurunuz kabul edildi, girebilirsiniz diye geri bilgilendirme yapılır. Sınavlar adayların kendi işyerlerinde yapılabildiği gibi, Mesyeb sınav ve belgelendirme merkezindeki sınav alanlarında gerçekleştirilmektedir.

- Burada değil, çalıştıkları yerde...

- Evet, çalıştıkları şantiyelerinde ve işyerlerinde. Sınavların yüzde 70'den fazlası böyle şu anda. Buradakiler sembolik. Mesela haftaya Korteks'te başlıyoruz. Kendi fabrikalarında yapacağız sınavları.

- Korteks çok ileri teknolojiye sahip.

- Tabi. Kurumsallaşma sürecini tamamlamış ve ileri teknolojik alt yapıya sahip yet5kin bir kuruluşumuz. İşte orada çalışanları sınava çekecek nitelikte uzmanlar olması lazım. Bizdeki uzmanlar piyasadaki seviyenin altında kalmamalı. Bu yüzden sektörlerdeki pek çok arkadaşımızı sınav yapıcı olarak değerlendirebiliyoruz. Otomotiv sektörü teknolojide en ileri sektör. Orada başaran diğer sektörlerde de başarılı olabiliyor.

- Sınav ücreti, geri mi veriliyor?

- Evet. . Bakanlar Kurulu kararları ile belirlenen sınav ücretleri yatırılır. Sınavı kazanan kişiye, kazandıktan sonra aynen iade edilir Kazanamayanın da iki hakkı var. Onlardan ücret alınmaz. Üçünü de veremezse hakkı yanıyor. Dolayısıyla belge alanların cebinden para çıkmıyor. Genelde sınav başvurularını işverenler yapar, ücreti de işveren yatırır. Çalışanlarına iş avansı vermiş olur, sonra geri tahsil eder. Ama yasa gereği para çalışana iade ediyor. O da işverene iade ediyor.

- Belge zorunluluğu çıktığında çalışanlarda kaygılar oluştu. 'Diplomam yok, ya işimi kayabedersem' vs. Bu belgeyi almanın maliyeti nedir?

- Önce bir zaman ayırmak lazım. Önce işi bilmesi lazım. Katma değer ve başarı da eğitimde gizli. Projelerin içinde aslında eğitim var. Eğitim altyapısı var burada. Eğer firmalar, 'Belge istiyorum ama eğitimleri de yetersiz olabilir' dediğinde, ilgili standart ve yönetmeliklere uyulmak şartı ile eğitim programları düzenleyebiliyoruz.

- Size daha çok, firmalar mı başvuruyor, çalışanlarına belge almak için?

- Firma koordine ediyor. Firma diyor ki, bizim 50 kişilik bir kadromuz ver. Tabi çalışanların bireysel başvuruları da olabiliyor. Her iki durumda çalışanların kendilerinin başvuru dokümanlarını imzalaması gerekiyor.

- BUTGEM üzerinden eğitim programlarınız olacak mı?

- Şu anda yok, ama bunu yapacağız. Bizim mesleki yeterlilik sisteminde sınav ile eğitim arasında keskin bir çizgi var. Yani eğitim veren kişiler, eğittiği kişilerin sınavına katılamıyor. TÜRKAK denetiminde olan Personel Belgelendirme Standardına göre eğitim veren hoca, o kişinin sınavına 2 sene giremiyor. Ona uyabilmek için eğitim konusunda gecikmelerimiz oldu. Ama birkaç hafta içinde eğitimlere de başlayacağımızı söyleyebilirim. Tabi standartlarına uymak şartıyla. TÜRKAK tarafından denetleniyoruz. Personel belgelendirme akreditasyonu var. Mesleki Yeterlilik Kurumu, Sınav, Ölçme, Değerlendirme ve Belgelendirme Yönetmeliğinin de eğitim süreci ile ilgili gerekliliklerine uymak durumundayız.

- Sonuçta burası resmi bir yer.

- Aynen öyle. Standart ve Yönetmeliklerin dışına çıkamazsınız. Sürekli kontrol altındayız. TÜRKAK, TS EN ISO 17024 standartlarına göre adreditasyon yapar. Yetkiyi de Mesleki Yeterlilik Kurumu'ndan (MYK) alırız. Sınav ve belgelendirme sistemi buna göre yapılıyor. Yani işin gerçek sahibi MYK'dur. Her 6 ayda bir denetim olur, her yıl TÜRKAK ve MYK'nun denetimine tabiyizdir. Burada bizim de oda olarak kriterlerimiz var. Nedir o? Disiplin şart. Kalite ve nitelik kaybına kesinlikle izin vermeyiz.

Biz bu işi yaparken, kalite ve hıza da bakacağız. Ama nitelik kaybına izin vermeyeceğiz. Sıkı tutuyoruz. Sınavlarda başarı oranımız yüzde 75 civarnda. Kalanı ikinci, üçüncü hakkını kullanır. Eğitimler artarsa başarı oranı daha da yükselir.

- İş dünyasının sizin verdiğiniz belgelere güveni konusunda ne söylersiniz?

- Bizim en önemli misyonumuz, güvene dayalı iş yapmamız. Biz firmaların insan kaynakları servisine nasıl destek veririz diye kendimizi odakladık. Sınavlar sonunda işyerlerimiz için sınavlara katılan adaylarımıza yönelik çalışanlarımızın yeterlilik seviyelerini ölçebildiğimiz mesleki yeterlilik karnesi oluşturuyoruz. Arzun eden kişi ve kuruluşlara gelişim planları yapmak amacıyla bu bilgiler verilmektedir. Asıl mücadelenin de bu olması gerekir diye düşünüyoruz. Burada yetkilendirilmiş belgelendirme kuruluşları ticari bir endişeden dolayı sınav ve belgelendirme sürecinin hizmet kalitesinin düşürülmemesi en önemli bir yaklaşım olmalıdır.

- Piyasada zaman içinde oluşmuş, 'Bas parayı, al belgeyi' gibi bir algı var. Algı nasıl değişecek?

- Algının da değişeceğini düşünüyorum. Bizim bu işi sıkı tuttuğumuz herkesçe görünüyor. Övünç kaynağımız bu. Ve biz bunda ısrarlıyız. Ama ne var, eğitimin de önünün açılması lazım... Bizim piyasaki algımız ciddi, disiplinli, kurallara uyan, bu işi standartlarına ve yönetmeliklere göre yürüten bir kurum şeklinde. Mesela bizim pazarlama tanıtım departmanımız yoktur. Bizi insanlar kendileri arar, bulur. Şu ana kadar toplumdan negatif bir şey almadık. Eğitimler dahil herşeyin ciddi yapılmasına çalışıyoruz. Mesele belge almak da değil. Türkiye'de alışılagelmiş belge alma şekilleri var. Biz bu algıyı BTSO MESYEB olarak yıkmaya çalışıyoruz. Böyle olmaz. Bu zaman kaybı, güven kaybı, çalışanların maddi kaybıdır.. Ve de gerçekten ülkemiz iş dünyası için bir katma değer sağlamış olmazsınız.

- Belge için işsizler de geliyor mu?

- İşsizler nadiren geliyor bize. Çok yaygın değil. Şu anda büyük firmalar işe alacakları kişilere 'Mesleki Yeterlilik Belgenizle birlikte gelin' diyor.. 'Git belgeni al da gel' diyor. Ferdi çalışanlar da geliyor.

- 'İşsizim, bir belge alıp iş arayayım', diyen yok mu?

- Henüz onu yakalamış değiliz. Tabi aslı budur. Yani iş arayanların elinde mesleki yeterlilik belgesi olması lazım.

- Sizden belge alanların iş bulma şansı nedir?

- Her ihtiyacı olan kişinin bu belgeyi almasını sağlamak çok önemli. Eğer bunu sağlarsak, bizim işletmelerimiz, kurumlarımız yeni işe alacakları kişilerle ilgili nasıl diploma isterlerse, mesleki yeterlilik belgelerini de istemeleri lazım. Bir nevi sizin diplomanız. Eğitim diplomanıza değer katan bir şey. Ama artık duyuyoruz, firmalar 'Belgeni al da gel' kavramını ortaya atmışlar. İşe alırken arıyorlar. Çalışanın elinde belgesi varsa, o büyük avantaj. O belge diploma gibi, hatta daha da güçlü.

- MESYEB'den belge alma iş bulmayı garantiliyor mu?

- Evet, o kesin. Onu çok rahat söyleyebilirsiniz. Kişiye bunun katkısı evvela özgüvenin oluşması. Bir yere gittiğinde tercih nedenidir. İşletmeler buna önem verir.

- Mesleki Yeterlilik Belgesi zorunluğu yaygınlaşacak mı?

- Belge zorunluğu getirilen 48 meslek var. 100'ü geçecek. Bizim gibi kurumların çoğalması lazım. Kurulduğumuzda 24 şirket vardı, şimdi 54 adet. Tabi onların önemli bir kısmı küçük kapasitesi olan şirketler. Bizim yetkili olduğumuz meslek sayımız 64 adet. Bu meslekler çok önemli sektörleri kapsıyor. Ama dikkat edilmesi gereken şey şu. Neden BTSO bu işi yapıyor? Bazen bu tur sorularla karşılaşabiliyoruz. BTSO gibi yerler demokratik yerler, hesap verilebilecek kurumlar. Biz burada kendi üyelerimize katma değer yaratamazsak görevimizi yapmış olmayız. İşte mesleki yeterlilik işinin oda bünyesinde olması ne demek? İşveren olan üyelerce ciddi bir denetim altındasınız... Kaliteyi düşürmemeye çalışırsınız. Ticari gaile ile çalışırsanız ciddi sorunlarla karşı karşıya kalırsınız. Ülkemiz iş dünyası için çok önemli olan ve uluslararası geçerliliği ve kıyaslaması olan mesleki yeterlilik belgelerinin mesleki yeterliliklerin gelişmesini gerçekten sağlayacak şekilde verilmesi en önemli hedefimizdir.

Bizim 64 meslekte yetki almamız aylar aldı. Soru bankası hazırlıyorsunuz. Altyapı kuruyorsunuz. Her sınav için bir uygun sınav alanları hazırlıyorsunuz. Bu ciddi bir iş. Ywetkilendirilmiş belgelendirme kuruluşlarından 5-6 adedinin yetkisi askıya alındı veya kaldırıldı. Niye standartlara uygun iş yapılmadı. Yani salt ticari bir amaç için belgelendirme yapılırsa, bu eski belgelendirmelere benzer. O yüzden rol model olalım, nitelikli iş yapalım birilerine örnek olsun diyoruz. Mesela Bursa'da bu işi kuracak bir şirket varsa, gelsin, nasıl kurduğumuzu ve nasıl çalıştığımızı onlarla paylaşirız. Gizlemeyiz. Yaygınlaşsın, ama nitelik kaybedilmesin. Oda bu işi standartlara uygun yapılması bakımından çok daha güçlüdür ve de hesap veren bir mekanizmadır. Her gün bizi izleyen birileri var. Yani bu işi salt belge vermek için yapıyorsam, burada arızalar çıkabiliyor. Ama biz gerçek bir karne vermek istiyoruz. Firma bunu nasıl değerlendirecekse, kendi bileceği iş. Mesleki eğitim talebinde bulunan kuruluşlarımıza da her türlü eğitim desteği vermeye hazırız. KOBİ'lerde bunlara çok ihtiyaç var. Uluslararası rekabette KOBİ'lere destek isteniyorsa bunların yapılması lazım.. Odamız rol model olmalı, regülasyon misyonunu yerine getirmeli. Kapımız herkese açık. Türkiye'deki birçok oda bize geldi, gördü. Biz kendilerinin de de böyle yapmalarını teklif ediyoruz.

- Belge almak ne kazar zaman alıyor?

- Başvurudan sonra en geç 1 haftada değerlendirme yapılır, maksimum bir ayda belge alınır. Zaten yasal olarak bunu yapmak zorundayız.

- 'Ben bu işi on senedir yapıyorum, ama gittim belge vermediler' türü şikayetler duydunuz mu? Yani piyasada yapılan işler ile buradaki sınav kriterleri ne ölçüde örtüşüyor?

- Evet böyle şeylerle karşılaşabiliyoruz. '15 yıldır beraberiz niye belge alamadı' diyor işveren.

MYK tarfından hazırlanan mesleki yeterlilik kriterleri var. Orası tamamen birebir şartlara göre yapılır. Biz soruları hazırlarken de piyasadaki uzmanlardan destek alıyoruz. Mesela inşaat bölümünde, şantilelerde uzun yıllar çalışan mühendis arkadaşlarımız var. Otomotiv sektöründe uzun yıllar deneyimi olan arkadaşlarımız sınav yapıcı ve karar verici pozisyonlarında görev almaktadırlar.

Eğitim sürecini sistemli bir şekilde başlatmamız lazım. Bir duvar nasıl örülür. Bir kalıp, demir nasıl yapılır.... Sınava girenler birşeyler de görmeliler. İsteyene ön bilgiler verilebiliyor. Bakın ne sorulabilir size, neler istenir sizden, diye bilgilendirme yapılır. Ayrıca web sayfamızda mesleklerle ilgili teker teker video hazırlayacağız. Gelmeden önce internetten o iş nasıl yapılyor, videodan görecek.. Videolu eğitime de başlangıç hazırlıklarımız devam etmektedir..

- Fikirtepe projesi nedir?

- MESYEB sadece Bursa'ya hitap etmiyor. Ankara, İzmir, İstanbul, Elazığ, Samsun, Kacaeli, Balıkesir, Uşak, Tekirdağ, Kütahya, Afyon .. illerimizde sınavlar gerçekleştirdik. Hatta diğer illerden gelen sınav taleplerinin Bursa'dan çok bile diyebiliriz?

Fikirtepe İstanbul'daki en büyük kentsel dönüşüm alanı. Oradaki projeleri yürüten inşaat şirketlerinde çalışanların mesleki yeterlilik sınavlarını kendi alanlarında gerçekleştirmek üzere yola çıktık. Orada bu hizmet en kaliteli ve hızlı bir şekilde vermeye çalışacağız. Kentsel dönüşüm alanı içinde sınavları gerçekleştireceğimiz sınav alanları oluşturuyoruz.. Medipol Üniversitesi ve İK Enstitüsü ile bir protokol yaptık.. İki vardiya olarak yapmayı planladığımız sınavlara bölgede çalışan adaylar parti parti gelerek katılacaklar. Böylece çalıştıkları alanlarda iş aksamasına da mümkün olduğu kadar meydan verilmeyecektir. Standartlara uygun. Taviz yok. Nitelik ve kalite kaybın izin vermiyoruz. Hedefimiz yıl sonuna kadar 9 bin kişilik sınav gerçekleştirmektir.

-----------